ข้อมูลจากคำบอกเล่าของภูมิปัญญา

บอกเล่าประวัติซึ่งเกี่ยวกับประวัติความเป็นมา การขุดพลอยในเขตอำเภอบ่อพลอยจังหวัดกาญจนบุรี เริ่มตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๕ กล่าวว่าในสมัยโบราณ หมู่บ้านบ่อพลอยได้พบนิลและหินสีต่างๆอยู่เกลื่อนกลาด ตามลำห้วยและตามลาดเนินผา โดยนักล่าสัตว์และนักล่า ของป่ารวมทั้งชาวบ้านที่เดินทางไปพบเห็นจนเป็นที่ทราบแน่ชัดว่าหินสีนั้นคือพลอยซึ่งชนพื้นเมืองดั้งเดิมจะเป็นชาติพันธ์ละว้า ต่อมาได้มีชนต่างถิ่น ได้แก่ กุหล่า พม่า มอญ กะเหรี่ยง จีนและไททรงดำ ทราบกิตติศัพท์การพบพลอยจึงได้พากันอพยพมาขุดพลอยกันมากมาย ความทราบถึงกรมการเมืองกาญจนบุรี จึงแต่งตั้ง ชาวกะเหรี่ยงเป็นหัวหน้าปกครอง ทำหน้าที่เก็บรวบรวมพลอยจากการขุดพลอยส่งไปยังกาญจนบุรีและจัดส่งไปยังกรุงเทพมหานคร เรียกว่า“ส่งส่วยพลอย”

ในปี พ.ศ.๒๔๖๕ ได้เปลี่ยนแปลงระบบการขออนุญาตการขุดพลอยใหม่เป็นแบบประมูลราคาราคาใบอนุญาต มีอายุ ๓ ปี โดยแบ่งเป็นแปลงๆละ ๓๐๐ ไร่ ราคา แปลงละ ๑๐,๐๐๐ บาท โดยเรียกผู้ประมูลได้เรียกว่า“เจ้าภาษี”นอกจากจะต้องเสียเงินค่าประมูลแล้วยังต้องจ่ายให้กับเจ้าหน้าที่ที่ดินต่างหากด้วย

ในปี พ.ศ.๒๔๗๗ ทางราชการได้งดอนุญาตประมูลเนื่องจากการขุดพลอยได้น้อยลง

ในปี พ.ศ.๒๔๘๐ การขออนุญาตได้โอนไปอยู่ในความรับผิดชอบของกรมโลหะกิจ มีหน้าที่เก็บภาษีเป็นรายบุคคล เรียกว่า“ตีตั๋ว”โดยเก็บคนละ ๔ บาท/เดือน/หลุม หลังจากนั้นได้เปลี่ยนมาอยู่ในความรับผิดชอบของกรมทรัพยากรธรณี ทำหน้าที่ออกใบอนุญาตขุดหาแร่รายย่อย ในช่วงระยะเวลาหนึ่ง จนถึงปัจจุบันไม่มีการออกใบอนุญาต

ในปี พ.ศ.๒๕๒๑ ได้มีการขุดพลอยในบริเวณบ้านช่องด่าน (ห่างจากอำเภอบ่อพลอยไปทางทิศเหนือประมาณ ๖ กิโลเมตร) ซึ่งจะขุดในที่ราบห่างจากเขาและพลอยอยู่ในระดับที่ลึกกว่าที่ขุดกันในแถบตัวอำเภอบ่อพลอย

ในปี พ.ศ.๒๕๓๐ เริ่มมีการทำเหมืองพลอยในเชิงอุตสาหกรรมที่บ้านช่องด่านและบ้านบึงหัวแหวน : ข้อมูลจากเหมืองพลอยกาญจน์

ข้อมูลจากหลักฐานทางการปกครองของอำเภอบ่อพลอย

๑. ข้อมูลการปกครองจากพระราชกฤษฎีกา พ.ศ.๒๔๗๓ เล่มที่ ๔๗ เลขหน้า ๖

ราชกิจจานุเบกษา ลงวันที่ ๖ เมษายน ๒๔๗๓ ตำบลบ่อพลอย อำเภอบ้านทวน จังหวัดกาญจนบุรี ยกฐานะขึ้นเป็นกิ่งอำเภอบ่อพลอย อำเภอเมืองกาญจนบุรี จังหวัดกาญจนบุรี มีหน้าที่ปกครองตำบล ๓ ตำบล ประกอบด้วยตำบลบ่อพลอย ตำบลหนองกุ่ม และตำบลหนองรี ซึ่งตำบล หนองกุ่มและตำบลหนองรี ขึ้นอยู่ในอำเภอบ้านทวน มาสมทบขึ้นเป็นกิ่งอำเภอบ่อพลอย โดยกระทรวงมหาดไทยแจ้งความลงวันที่ ๒๘ มีนาคม พ.ศ.๒๔๗๒ โดยมหาอำมาตย์โท พระยาไพศาลศิลปะสารทลงนามแทนเสนาบดี

๒. ข้อมูลการปกครองจากพระราชกฤษฎีกา พ.ศ.๒๕๐๖ เล่มที่ ๘๐ ตอนที่ ๗๒ ราชกิจจานุเบกษา ลงวันที่ ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๐๖ มาตรา ๓ เลขหน้า ๓๖๓ ได้แต่งตั้งกิ่งอำเภอบ่อพลอย อำเภอเมืองกาญจนบุรี จังหวัดกาญจนบุรี ขึ้นเป็นอำเภอบ่อพลอย จังหวัดกาญจนบุรี ผู้รับสนอง พระราชโองการ จอมพล ส. ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรี

ข้อมูล ณ ปัจจุบันอำเภอบ่อพลอย ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของจังหวัดกาญจนบุรีห่างจากจังหวัด ประมาณ 40 กิโลเมตร ตามเส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 323 เชื่อมต่อทางหลวง แผ่นดินหมายเลข ๓๓๗๘ และหมายเลข 3086 ประกอบด้วยตำบล ๖ ตำบล ได้แก่ ตำบลหนองกุ่ม ตำบลบ่อพลอย ตำบลช่องด่าน ตำบลหลุมรัง ตำบลหนองรี และตำบลหนองกร่าง

คำขวัญอำเภอบ่อพลอย

แหล่งแร่พลอยไพลิน หลวงพ่อนิลเลื่องลือไกล ปล่องภูเขาไฟปรากฏ สับปะรดหวานฉ่ำ งามล้ำถ้ำผาวังจันทร์

รายนามผู้ดำรงตำแหน่งนายอำเภอบ่อพลอย

1. นายชาติ สุขเจริญ ระยะเวลา พ.ศ. 2506 - 1 มิ.ย. 2514

2. นายเชื่อม น้อยชูชื่น ระยะเวลา 2 มิ.ย.2514 –6 มิ.ย.2518

3. พ.ต.สุรัตน์ นราภิรมย์ขวัญ ระยะเวลา 9 มิ.ย.2518 –10 ส.ค.2520

4. นายปรีชา ศิริครินทร์ ระยะเวลา 1 ก.ย.2520 –30 พ.ย.2522

5. นายชวลิต ตันตระวาณิชย์ ระยะเวลา 3 ธ.ค.2522 –4 ม.ค.2526

6.นายจิรศักดิ์ วัชรบุตร ระยะเวลา 9 มี.ค.2526 –26 ต.ค.2528

7. นายวิบูลย์ เหลืองสะอาด ระยะเวลา 7 ต.ค.2528 –23 ต.ค.2532

8. นายเทอดศักดิ์ กรรณสูต ระยะเวลา 24 ต.ค.2532–16 ม.ค.2537

9. นายวิจารณ์ ผดุงวิถี ระยะเวลา 17 ม.ค.2537 –31 ต.ค.2540

10. นายสุริยันต์ กาญจนศิลป์ ระยะเวลา 10 พ.ย.2540 –21 พ.ค.2542

11. นายเฉลิมชัย ปัณฑะโชติ ระยะเวลา 22 พ.ค.2542 –10 มิ.ย.2544

12. นายมนัททวี วงนะเสถียร ระยะเวลา 11 มิ.ย.2544 –16 ธ.ค.2544

13. นายสุเทพ สมานมิตร ระยะเวลา 16 ธ.ค.2544 –5 ต.ค.2546

14. นายชัยภัค สุนทรหงส์ ระยะเวลา 2 ต.ค..2546 –24 พ.ย.2551

15. นายศรัณย์ จันทร์ดี ระยะเวลา 24 พ.ย.2551 – 30 ก.ย.2556

16. นายสมศักดิ์ ดพธิ์ศรีทอง ระยะเวลา 16 ธ.ค. 2556 -25 ม.ค.2558

17. นายชาญวิทย์ ศุภกิจจานุสรณ์ ระยะเวลา 26 ม.ค. 2558 - 6 พ.ย. 2559

18. นายสงบ พิณนอก ระยะเวลา 7 พ.ย.2559 - 30 ก.ย. 2561

19. นายธนณัฏฐ์ ศรีสันต์ ระยะเวลา 15 พ.ย.2561 - 6 เม.ย.2563

20.นายวันชัย ศรีวงษ์ญาติดี ระยะเวลา 7 เม.ย.2563 - 7 มี.ค.2564

21. นายไพโรจน์ จึงธนาเจริญ 8 มี.ค. 2564