การทำขวัญข้าวเป็นความเชื่อที่ถ่ายทอดกันมาตั้งแต่สมัยโบราณ เมื่อชาวบ้านต้องการทำขวัญข้าวก็จะต้องไปหาหมอมาทำพิธีในการขับร้องบทสวดในการเชิญขวัญข้าว ซึ่งจะทำตอนข้าวออกรวงก่อนที่จะนำข้าวไปเก็บไว้ในยุ้งข้าว แต่หมอในสมัยก่อนมีน้อยและอยู่ห่างไกลไปจากหมู่บ้านและตำบลถ้ำทองหลาง นางรั้น รอบการ จึงไปขอเรียนวิธีการทำพิธีแรกนาขวัญจากครู ซึ่งเชื่อกันว่าการทำพิธีเชิญขวัญข้าวนั้นต้องไปเรียนจากครู 3คน นางรั้น รอบการ ก็ได้ไปเรียนจากครูคั่น น้าเจ้าเชื่อ และตาเจ้าคล่อง ทั้ง 3คน เลยเขียนเป็นตำราไว้ให้นางรั้น และนางรั้นต้องไปทำพิธีมอบครู โดยนำถ้วยขวัญไปรับ (ถ้วยขวัญประกอบด้วย ขนมแดง ขนมขาว บายศรี ข้าวปลาอาหาร ดอกไม้ธูปเทียน) บทเชิญขวัญของครูแต่ละคนจะไม่เหมือนกัน ซึ่งนางรั้นสามารถเลือกบทใดบทหนึ่งมาทำพิธีก็ได้ และชาวบ้านก็ได้รู้จักนางรั้น ในฐานะครูหมอทำพิธีเชิญขวัญข้าว

ตัวอย่างบทเชิญขวัญข้าว

อิติปิโสภะคะวา ข้าขออาราธนาถึงคุณพระพุทธองค์ สมเด็จพระเจ้า ตั้งอยู่เหนือเกล้าข้าพเจ้าโดยจง ไหว้คุณพระพุทธ พระธรรมพระสงฆ์ บิตุราชมาตุรงค์ จงมาเมตตา คุณศีลคุณทาน คุณแก้วสามประการ มาช่วยค้ำชู ดินน้ำลมไฟ อยู่ในร่างกู เทพเจ้าทุกหมู่เอ็นดูด้วยหรา วันนี้วันดี เขาแต่งบายศรีเครื่องมีนานา เขาให้ทำขวัญ แม่โพสพอย่าคลา ช่วยเรียกช่วยหา ขึ้นมาสู่สถาน ลูกหลานคำนึง ว่าเป็นที่พึ่ง แห่งแม่ทั้งหลาย ข้าจักบูชา เทวามากมาย ข้าวตอกดอกไม้ หมากพลูธูปเทียน สำหรับบายสีใบตองตานี จีบวันกันเตรียน ของคาวของหวาน ใส่จานเชิงเวียน เคารพตั้งเกียน หยิบวางตั้งใน ไข่เป็ดปอกใส่ ที่ในบายศรี คงคากุ้งปูปลา มัสมังสา แป้งจันทน์น้ำมันดี ผ้าขาวสาดอ่อน คือสำลี ทั้งแพรเจ็ดสี แหวนหัวขาวเหลือง เพดานม่านมุ้ง เป็นศรีเป็นสุง ประดับรุ่งเรือง รับขวัญนางเมือง แม่กูมาสำราญ ส้มสูกลูกไม้ ทุกสิ่งแต่งไว้ ถ้วนถี่ทุกประการ ขอเชิญเทพเจ้า ในเด้าจักรวาล เอ็นดูโปราปรานท่านช่วยเชิญขวัญ ขวัญแม่โพสพ อยู่ทั่วพิภพ มาสู่เรือนจันทร์ วันนี้วันดี เป็นศรีพระยาวัน วันนี้วันจันทร์วันธิบดี เกิดแม่โพสพ ในวันจันทร์นี้ จึงแต่งบายสี พิธีทำขวัญ พี่เลี้ยงอุ้มชู เกิดในวันครู มาอยู่ด้วยกัน เมื่อแม่มาสู่ เมืองชมภูนั้น ในวันศุกร์ขัน จรจรัญเข้ามา งดงามยามดี พร้อมแล้วจึงคลา ขอเชิญแม่เจ้ามารับเอากระยาหาร เมื่อหมูมันดุด เสาเรือนข้าวทรุด กระไดแตกฉาน วัวควายพอขวัญ เป็นอันชั่วช้า คานหาบหักพลัด แสกขาดจากบ่า ตกใจหลายท่า เชิญขวัญแม่กูมาไวๆ ไก่จอกจิกกิน พาบินฝิ่นไขว่ ขอเชิญแม่เจ้า เสด็จเข้ามาใน ท้องฟ้าสง่างาม อร่ามสุกใส เครื่องหอมวิไล กระแจะจวงจันทน์สารพันแต่งไว้ เชิญขวัญแม่กู มาขวัญแม่กู อย่าไปชมเขาไกรไท ในป่าหิมวา สูงเยี่ยมเทียมเมฆ วิเวกเวหา อยู่หว่างน้ำผุดดุดัน สะเทือนเลื่อนลั่น ไหลลงฝั่งชลหน้าหลากหน้าลา สีเขียวขาวเหลืองดังวาด…..ลงเป็นช่อ ต่อเนินเป็นชะโงก

ขั้นตอน/วิธีปฏิบัติ

1) คนที่ต้องการทำขวัญต้องเตรียมถ้วยขวัญไว้ให้ครูหมอ

2) ครูหมอก็จะทำพิธีเชิญขวัญ โดยกล่าวบทเชิญขวัญ เมื่อกล่าวบทเชิญขวัญจบ ก็เป็นอันเสร็จพิธี