ประเพณีขึ้นเฮือนใหม่(ขึ้นบ้านใหม่)ชาวไทยทรงดำบ้านยางเมื่อมีการสร้างบ้านใหม่ก่อนเจ้าของจะขึ้นไปอยู่จะต้องมีพิธีก่อนการกำหนดขึ้นบ้านใหม่นิยมทำในเดือน ๖ และเดือน๑๒ ที่ไม่ทำเด็ดขาดคือในเดือน๕ เพราะเป็นเดือนที่พักผ่อนอากาศร้อน น้ำท่าไม่อุดมสมบูรณ์ และอีก๓ เดือน คือเดือน๙ เดือน๑๐ และเดือน๑๑ ซึ่งเป็นเดือนที่ผีเรือนไม่อยู่ไปเฝ้าแถนสำหรับวันดีให้เลือกวันดีเฉพาะบ้านที่ไม่ตรงกับวันเวนตงการประกอบพิธีจะทำในช่วงเวลา ๑๗.๐๐-๑๙.๐๐

สิ่งที่ต้องเตรียมขมุก ๑ คู่ กระบุง ๑ ใบ ไหนึ่งข้าว ๑ อัน หม้อนึ่ง ๑ ใบ ก้อนหิน ๔ ก้อน ฟืม อุปกรณ์ทอผ้า ฟูก ๑ คู่ มุ้ง หมอน ผ้าห่ม ที่นอน เหล้าขาวและไก่ต้ม ๓ ตัว (ไก่ซ้อง)พิธีการเริ่มพิธีด้วยการหาบอุปกรณ์ที่กล่าวมาข้างต้นเวียนขวารอบบ้านแบบทักษิณาวรรตจำนวน ๓ รอบขมุกต้องใช้สาวน้อยถือพรหมจรรย์หาบโดยเด็กสาวต้องมาจากครอบครัวที่ดีผัวพร้อมเมียเพรียง คือ ผัวเดียวเมียเดียวและยังมีชีวิตอยู่ เด็กสาวดังกล่าว เรียก “สาวน้อยจี่ไฟไหข้าว” เพราะมีหน้าที่ก่อไฟนึ่งข้าวในพิธีและมีชายหนุ่มที่เป็นออซอคือ หนุ่มน้อยที่ยังไม่มีลูกเมีย ทำหน้าที่อุ้มกระบุงข้าวไหนึ่งข้าวขึ้นบ้านเมื่อเดินเวียนรอบบ้าน ๓ รอบแล้วก็เตรียมขึ้นบ้าน หมอพิธีจะทำพิธี “ข่มขวง” คือข่มสิ่งเลวร้าย หรือ ผีร้ายให้สยบหนีไปโดยหมอพิธีจะใช้มีดหมอซึ่งเป็นมีดดาบด้ามยาวโดยชักออกจากฝักจี้ไปที่บันไดแล้วกล่าวคำไล่ผีสางนางไม้ที่สถิตอยู่ที่ไม้ให้หนีไปเจ้าของบ้านประกอบด้วย สามี ภรรยาและลูกที่จะอาศัยอยู่ในบ้านพร้อมที่จะทำหน้าที่ขนของจะยืนอยู่ข้างหลังหมอพิธีโดยบนบ้านจะอยู่เฉพาะผู้รู้พิธีที่จะพูดโต้ตอบกับหมอพิธีได้เท่านั้นการโต้ตอบจะทำก่อนที่ผู้อาศัยจะขึ้นอยู่อาศัย)