พัดใบกะพ้อ เป็นเครื่องใช้พื้นบ้านสำหรับกระพือลมเพื่อคลายความร้อน เป็นการนำเอาวัตถุดิบในท้องถิ่นคือกะพ้อซึ่งจัดเป็นพืชในตระกูลปาล์ม ปลูกได้ในเขตอากาศร้อนชื้นทางภาคใต้ และภาคตะวันออก ลำต้นขนาดเท่าลำแขน ขึ้นเป็นกอ ใบอ่อนมีกลีบซ้อนกันหลายขั้น มาใช้ประโยชน์การจักสานพัดใบกะพ้อ เป็นภูมิปัญญาของชาวบ้านที่ได้ประดิษฐ์คิดค้น สร้างสรรค์ใบกะพ้อจากธรรมชาติให้เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีคุณภาพ สวยงาม แต่ยังคงไว้ซึ่งความเป็นภูมิปัญญาไทย ซึ่งเป็นอาชีพเสริมเพิ่มรายได้ให้กับชาวบ้านได้เป็นอย่างดี

อุปกรณ์การสานพัดใบกะพ้อ
๑. ยอดอ่อนต้นกะพ้อ
๒. หวายและไม้ไผ่คลาน สำหรับทำห่วงหูตรงกลางด้ามของพัด
๓. หวายหรือผลิตภัณฑ์ใยสังเคราะห์ สำหรับผูกพันด้าม
๔. สีย้อม นิยมใช้สีแดง เขียว และสีเหลือง
๕. มีดจักตอก ใช้เป็นมีดเลื่อยตอกกะพ้อ
๖. กรรไกรตัดแต่งพัดใบกะพ้อ
๗. เหล็กแหลม ใช้เจาะรูสอดเชือกพันด้ามพัด

ขั้นตอนการสานพัดใบกะพ้อ
๑. การเลื่อยพ้อ นำยอดอ่อนใบกระพ้อสดที่ใบยังซ้อนทับกันอยู่นำมาเลาะหนาม เกลาแต่งเหลี่ยมก้านและตัดก้านให้ยาวพอเหมาะ เพื่อทำด้ามพัดต่อไป ดึงแยกครีบใบหรือหูกระพ้อทั้งสองข้างออกทิ้ง ตัดสะดือกระพ้อซึ่งเป็นก้านแกนกลางออก ให้เหลือประมาณ ๕-๖ นิ้ว กรีดใบออกเป็นทางยาวตลอด ให้กว้างประมาณหนึ่งเซนติเมตร หนึ่งใบใหญ่ต้องกรีดให้ได้ ๑๘-๒๒ แฉก นำไปตากแดดจัด ๑ วันให้แขวนส่วนปลายใบลง เพื่อให้ใบเหยียดตรงไม่คดงอ เมื่อตากแดดใบสีเขียวจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลอ่อน

๒. การลวกน้ำลวกและตากแดด นำใบกะพ้อที่ตากแดดหนึ่งวันแล้วไปลวกน้ำร้อน เพื่อให้ใบนิ่มจุ่มแช่ในน้ำเดือดประมาณ ๓ นาที ยกขึ้นแขวนราวไม้ไผ่ ควรจัดวางให้เป็นระเบียบ เหมาะแก่การพลิกแปร ให้แห้งทั่วๆกัน และเพื่อเก็บยกได้ง่ายหลังจากบ่มใบกะพ้อไว้หนึ่งคืน ให้ยกทั้งราวไม้ไผ่ไปแขวนตากแดดประมาณ ๓ วันจนกว่าจะแห้ง จึงนำไปเก็บไว้ในที่ร่ม อย่าให้ถูกฝนถูกน้ำและความชื้น ต้องจัดการตากและเก็บจนกว่าจะได้ใบกะพ้อแห้งขาวสวยแล้วจึงนำไปย้อมสีต่อตามต้องการเพื่อให้การจักสานมีลวดลายงดงามมากยิ่งขึ้น
๓. การก่อพัด นำน้ำอุ่นมาพรมใบกะพ้อแห้งที่จะใช้จักสาน หรือชุมน้ำให้เปียกพอทั่ว ห่อด้วยผ้าทิ้งไว้ประมาณ ๑๐-๒๐ นาที เพื่อให้ใบกะพ้อแห้งอ่อนตัว และเกิดความเหนียวไม่แตกขณะสาน นำยอดกะพ้อที่นิ่มดีแล้วแยกตรงกลาง นับตอกข้างซ้ายและขวาให้เท่ากันจำนวนตอกตามความเหมาะสม เช่น พัดขนาดกลางนับข้างละ ๑๘ ตอก พัดขนาดใหญ่ข้างละ ๒๒ ตอก ส่วนตอกที่เหลือทั้งสอง้างให้ดึงออกนำมาใช้เป็นตอกก่อสานพัด

๔. การขึ้นพัด นำใบกระพ้อที่เตรียมไว้วางบนพื้น หันก้านเข้าหาตัวผู้สาน ใช้เท้าข้างหนึ่งเหยียบก้านใบกะพ้อให้กระชับ แผ่ใบกะพ้อออกเป็นตอก ทำเป็นตอกยืน นำตอกพ้อมาสลับหัวสลับหางซ้อนกันเป็นคู่ จะเริ่มวางตอกก่อข้างใดข้างหนึ่งก่อนก็ได้ แล้วจัดสานขัดเป็นลายขัดอีกข้างหนึ่งให้ได้ ๓ คู่ จัดดึงตอกให้อยู่ในสภาพที่เรียบร้อย พร้อมที่จะจัดไปสานก่อลายขัดอีกข้างหนึ่ง เมื่อก่อตอกก่อ ๓ คู่ ทั้งสองข้างเสร็จแล้ว ให้นำตอกสองข้างมาขัดกันเองสานขัดเข้ากับดอกยืนแบบลายขัดไทยโดยยกตอก ๑ ตอก แล้วข่มตอกอีก ๑ ตอก ไปเรื่อย ๆ จนสุดตอก
“ในกรณีที่ต้องการทำพัดย้อมสีตอกบางตอกให้นำตอกที่ย้อมสีแล้ว แทรกเข้าเป็นตอกยืนหรือตอกขัดตามที่ต้องการ”

๕. การเวียนพัด เมื่อขึ้นพัดเสร็จแล้ว ต้องจัดตอกให้แน่นพอดี ปลายตอกที่เหลือให้สานกลับลงมา ดึงขัดและต้องจัดรูปทรงให้สวยงาม ปลายตอกที่เหลือให้รวบมัดไว้ที่ก้านพอเตรียมไว้พันเป็นด้ามพัด

๖. การพันด้ามพัด นำท่อนหวายสั้น ๆ หรือไม้ไผ่ที่เตรียมไว้นำมาให้โค้งประกบคร่อมปลายก้านใบกะพ้อไว้ ให้ช่วงโค้งห่างจากปลายก้านใบราว ๑ นิ้ว นำเชือกหวายมาพันทับหวายที่ประกบก้านใบพันให้แน่นและให้ละเอียดที่สุด สอดห่วงหูตรงปลายด้ามของพัดให้ประณีต