ผู้แต่ง : พระสุนทรโวหาร หรือสุนทรภู่

สถานที่จัดเก็บ : ห้องสมุดแสงอรุณ

ลักษณะเอกสาร : หนังสือ

ภาษาที่ใช้เขียน : ภาษาไทย

รูปแบบการประพันธ์ : กลอนสุภาพ

พระอภัยมณี เป็นวรรณคดีชิ้นเยี่ยมเล่มหนึ่งของไทยประพันธ์โดยพระสุนทรโวหาร หรือสุนทรภู่ กวีเอกของไทยพระอภัยมณีจะแตกต่างจากวรรณคดีอื่นๆ เพราะ โครงเรื่องมีความซับซ้อนและเป็นมีความเป็นสากลมากยิ่งกว่า ซึ่งสุนทรภู่ได้ เพิ่มตัวละครที่มีความหลากหลายทางเชื้อชาติ เผ่าพันธุ์ และมีจินตนาการล้ำยุคอยู่มากมาย แสดงให้เห็นถึงวิสัยทัศน์และอัจฉริยภาพของสุนทรภู่อย่างมาก สำหรับในระยะเวลาในการประพันธ์ไม่มีการระบุไว้อย่างแน่ชัดแต่คาดว่าสุนทรภู่เริ่มประพันธ์ราวปี พ.ศ. 2364-2366 โดยมีการแต่งๆ หยุดๆ ไปบ้าง(มีช่วงที่สุนทรภู่ต้องโทษจำคุก)และสิ้นสุดการประพันธ์ราว พ.ศ. 2388 รวมเวลาประพันธ์มากกว่า 20 ปี

การดำเนินเรื่องจะกล่าวถึงเหตุการณ์ต่างๆในชีวิตของพระอภัยมณี ตั้งแต่อายุ 15 ปี ออกเดินทางไปศึกษาวิชาความรู้ แต่แทนที่จะศึกษาวิทยาอาคม หรือความรู้เกี่ยวกับการปกครองบ้านเมือง กลับเป็นวิชาดนตรีคือ การเป่าปี่ ทำให้พระบิดากริ้วและเนรเทศออกจากเมือง ซึ่งเนื้อเรื่องที่น่าสนใจของพระอภัยมณีก็เริ่มขึ้นนับแต่นั้น เขากับน้องชายคือ ศรีสุวรรณ ระเหเร่ร่อนไปจนเจอกับสามพราหมณ์ และถูกนางผีเสื้อสมุทรจับตัวไป มีบุตรชายชื่อสินสมุทร ต่อมามีพ่อเงือก และลูกสาวช่วยพาหนีไปยังเกาะแก้วพิสดาร เขามีบุตรกับนางเงือก ได้บุตรชายชื่อสุดสาคร ต่อมาพระอภัยมณีได้รับความช่วยเหลือจากเจ้ากรุงผลึกและรักกันกับลูกสาวของเจ้ากรุง คือ นางสุวรรณมาลี ครั้นได้แต่งงานกับนางแล้ว ก็ต้องทำสงครามกับอุศเรนซึ่งเป็นคู่หมั้นนาง จนอุศเรนตาย ทำให้เกิดสงครามใหญ่ระหว่างกรุงผลึกกับกรุงลังกาเป็นเวลานาน จนนางละเวงวัณฬา ลูกสาวเจ้ากรุงลังกาทำอุบายเสน่ห์ในภาพวาดทำให้พระอภัยมณีหลงใหล และตามไปอยู่ในเมืองลังกาด้วยกัน และนางยังยุให้ พระอภัยมณีทำสงครามกับฝ่ายเดียวกัน กระทั่งโยคีแห่งเกาะแก้วพิสดารมาเทศนาโปรด สงครามจึงยุติลง ในบั้นปลายชีวิตพระอภัยมณีไปบวชเป็นฤาษีบำเพ็ญศีลอยู่ที่เข้าสิงคุตร์

คำประพันธ์ในเรื่อง พระอภัยมณี เป็นกลอนสุภาพทั้งหมด ตามฉบับพิมพ์ของหอพระสมุด มีความยาวทั้งสิ้น 24,500 คำกลอน คิดเป็นจำนวนคำตามวจีวิภาคได้ 392,000 คำ แบ่งบทประพันธ์ไว้ทั้งสิ้น 64 ตอน ซึ่งสุนทรภู่ตั้งใจแต่งโดยประณีตทั้งตัวเรื่องและถ้อยคำสำนวน ถือเป็นวรรณคดีที่ทรงคุณค่าอย่างมาก