เครื่องมือการจัดเก็บข้อมูล 13 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ชื่อ เครื่องหีบอ้อย ประเภทและลักษณะ เครื่องหีบอ้อยประกอบด้วยลูกหีบที่ทำไม้ ซึ่งมีสองชนิดคือ ชนิดดูเกลียว และชนิดดูเดือย หรือพูทอย ลูกหีบชนิดพูเกลียว ทำด้วยท่อนไม้เนื้อแข็งขนาดใหญ่ ๓ ท่อน สูงประมาณ ๑ เมตร สลักเป็นเกลียวคล้ายเกลียวสว่าน แต่ละท่อนจะสลับเกลียวกัน กันพอดีกับลูกหีบ - เครื่องหีบอ้อยแบบ ๓ พู ทั้งสามลูก จะมีแกนฝังลงไปบนแผ่นไม้ที่ประกับหัวท้ายอย่างหลวม ๆ เพื่อ ลูกหีบหมุนได้คล่อง ลูกกลางจะมีแกนด้านบนโผล่พ้นแผ่นไม้ประกับขึ้นไป มีรูที่เจาะไว้สำหรับสอดไม้คันชั่งซึ่งเป็นไม้ยาวๆ สำหรับคล้องแอกวัวหรือควาย ที่จะใช้หมุนเครื่องหีบอ้อย ที่ฐานจะมีรางไม้สำหรับรับน้ำอ้อยที่ไหลลงมาจากการบีบของเฟืองไปยังภาชนะที่ รับน้ำอ้อย ลูกหีบชนิดพูเดือยหรือพูทอย ก็ไปยังภาชนะที่รับน้ำอ้อย ลูกหีบชนิดพูเดือยหรือพูทอยก็มีลักษณะคล้ายคลึงกันต่างกันที่ลักษณะของพูที่ เป็นเฟืองที่ทำเป็นเดือยฝังลงไปในท่อนไม้ให้ทอยที่มีลักษณะคล้ายเฟืองนี้ สลับกัน เมื่อหมุนตัวใดตัวหนึ่งจะขบกันพอดี ลูกหีบลักษณะนี้บางที่แกะไม้เป็นปุ่มเป็นพูยื่นออกมาสลับกันคล้ายเฟืองเช่น เดียวกัน แต่เดือยหรือพูที่ยื่นออกมานี้เป็นไม้ท่อนเดียวกับลูกหีบไม่ได้ใช้ไม้อื่น ทอยหรือฝังเข้าไป ประวัติความเป็นมา เครื่องหีบอ้อย เป็นเทคโนโลยีพื้นบ้านโบราณของไทยที่มีขนาดค่อนข้างใหญ่ ทำขึ้นเพื่อใช้บีบเอาน้ำอ้อยออกจากต้นอ้อยที่เป็นระบบอุตสาหกรรมในครัวเรือน โดยใช้แรงวัวหรือแรงควาย เครื่องหีบอ้อยโบราณนี้ ปัจจุบันไม่มีใช้แล้ว แต่ยังพบชิ้นส่วน โดยเฉพาะลูกหีบอยู่บ้างในเขตจังหวัดภาคกกลางตอนบน เช่น จังหวัดสุโขทัย พิษณุโลก พิจิตร ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง - วัสดุที่ใช้ ไม้เนื้อแข็ง วิธีทำ ลักษณะลูกหีบของเครื่องหีบอ้อยแบบโบราณนี้ จะมีลักษณะที่คล้ายคลึงกันอยู่ที่การใช้แรงขบที่เกิดจากเฟืองหรือเดือยหมุน ลูกหีบบีบให้น้ำอ้อยไหลออกมาจากลำอ้อย การหีบอ้อยด้วยเครื่องหีบอ้อยโบราณนี้ จะต้องปอกเปลือกอ้อยออกก่อน แล้วใส่ลำอ้อยเข้าไประหว่างลูกหีบ ลูกหีบจะบีบน้ำอ้อยออกจากลำอ้อยไหลลงเครื่องรองแล้ว นำไปทำเป็นอ้อยงบหรือน้ำตาลต่อไป พลังงานที่ใช้ในการหมุนเครื่องหีบอ้อยอาจเป็นวัวหรือควาย ก็ได้ โดยใช้ผูกแอกเข้ากับไม้คันชั่งแล้วให้วัวหรือควายเดินเวียนไปรอบ ๆ เครื่องหีบอ้อย บทบาทและหน้าที่ ความสำคัญในอดีต - วิธีการเรียนการสอน - ประโยชน์ของภูมิปัญญา เครื่องหีบอ้อยจะแสดงให้เห็นความคิดในการใช้เทคโนโลยีพื้นฐานแล้ว ยังแสดงให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะการออกแบบและวิทยาการด้านวิทยา ศาสตร์ประยุกต์เข้าด้วยกัน โดยใช้วัสดุที่หาได้และมีอยู่ในท้องถิ่นมาสร้างเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ที่ สามารถสนองประโยชน์ใช้สอยได้เป็นอย่างดี สถานที่ พิพิธภัณฑ์ชาวนา ข้าวตอกพระร่วง เลขที่ 382/1 หมู่ 2 ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย