ชื่อ ม้าซอยยา ประเภทและลักษณะ ม้าซอยยา หรือ ม้าหั่นยา เป็นเครื่องมือชนิดหนึ่งซึ่งทำด้วยไม้เนื้อแข็ง มีราง และปล่องเพื่อใช้ใส่ใบยาสูบ สำรับหั่นใบยาหรือซอยใบยาให้เป็นเส้นยาว ๆ นำไปผึ่งแดดจนแห้งแล้วเก็บไว้เป็นม้วนเป็นยาสูบ ตัวม้าหั่นใบยามีไม้ประกอบอยู่ ๒ ส่วน คือ ไม้ราง และไม้ปล่อง หรือ หน้าม้า ไม้ราง หรือ ตัวม้าใช้ไม้เป็นท่อน ๆ ถากด้วยขวานโยนเป็นท่อนไม้สี่เหลี่ยมมีความยาวประมาณ ๑ เมตร กว้างประมาณ ๒๐ เซนติเมตร ด้านหลังตัวม้าใช้ลิ่วและขวานเจาะร่องลึกเป็นรางใส่ใบยาสูบ ปลายไม้รางส่วนใหญ่ทำเป็นหางเป็ดเพราะตัดไม้ในส่วนที่ไม่จำเป็นออกไปทำให้ ไม้รางหรือตัวม้ามีน้ำหนักเบาขึ้น ไม้ปล่อง หรือ หน้าม้า ซึ่งอยู่ด้านหน้า เป็นไม้แผ่นบางมีความยาวประมาณ ๑ เมตร กว้างประมาณ ๒๐ เซนติเมตรไสไม้ให้เรียบเจาะปล่องเป็นวงกลมขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๑๕ - ๒๐ เซนติเมตร เรียกว่า หูเจาะหู ให้รับกับไม้รางซึ่งเป็นตัวม้าพอดี ใช้ไม้ปล่องตั้งตีประกบกับไม้รางด้านหน้า การตีประกบต้องใช้ไม้เดือยเป็นสลักให้ลึกไม่ให้ไม้เดือยโผล่หัวออกมา มิเช่นนั้นแล้วใบมีดหั่นยาจะฟันไปถูกทำให้เสียคม ประวัติความเป็นมา ม๊าซอยยา เป็นภาษาเรียกของชาวไทยพวนบ้านหาดเสี้ยว จังหวัดสุโขทัย เป็นเครื่องใช้ขอทางภาคเหนือที่ปลูกต้อนยาสูบ ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง วัสดุที่ใช้ ไม้เนื้อแข็ง วิธีทำ การใช้ม้าหั่นยา ต้องม้ารองนั่งหั่นยา และมีมีดหั่นยาประกอบกัน ใบยาสูบซึ่งนำมาหั่นนั้นต้องบ่มให้สุกจนใบเหลืองหรือสีคล้ำใส่ไว้ในตะกร้ายา กำยาสูบอัดใส่ไม้รางซึ่งทำเป็นร่องดันเข้าไปในปล่องให้เต็มรู หั่นหรือซอยใบยาสูบเป็นเส้นบาง ๆ ระหว่างใช้มีดหั่นยาก็จะมีหินลับมีดวางไว้บนม้ารองหิน สำหรับลับมีดให้คมอยู่เสมอ เมื่อหั่นเป็นเส้นยาว ๆ แล้วจะมีการตากยา บทบาทและหน้าที่ ความสำคัญในอดีต เป็นเครื่องมือที่ใช้กันมานาน ปัจจุบันยังคงมีใช้งานอยู่ ตามพื้นที่ที่ปลูกต้นยาสูบ ส่วนใหญ่ชาวบ้านไม่นิยมปลูกยาชนิดที่หั่นเป็นเส้นชนิดนี้อีกแล้ว แต่กลับมาปลูกยาชนิดที่เรียกว่า ยาใบ โดยเก็บใบมาเสียบไม้ตากให้แห้งขายเป็นใบ ๆ เลย ฉะนั้นการปลูกยาชนิดนี้ต้องหั่นยาจึงไม่ค่อยมีใครทำกัน เพราะมีขั้นตอนวิธีการไม่สะดวกและเหนื่อยกว่าการทำยาใบ ดังนั้นการใช้ม้าหั่นยาชนิดยาเส้นจึงหาดูได้ยากมาก วิธีการเรียนการสอน - ประโยชน์ของภูมิปัญญา ใช้หั่นใบยาสูบเพื่อทำเป็นยาเส้นก่อนที่จะนำไปตากแห้ง และใช้หั่นผักสำหรับเลี้ยงหมูได้ สถานที่ พิพิธภัณฑ์ผ้าทองคำ เลขที่ 477 หมู่ที่ 2 บ้านหาดเสี้ยว ตำบลหาดเสี้ยว อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย