ข้าวต้มหัวหงอก
เป็นภูมิปัญญาของชาวบ้านบอน ตำบลแม่จริม จังหวัดน่าน

ประวัติความเป็นมา
ข้าวต้ม เป็นขนมอีกชนิดหนึ่งที่เป็นที่นิยมของชาวล้านนา ข้าวต้มที่ว่านี้ไม่ใช่ข้าวต้มที่เป็นอาหารคาว แต่เป็นขนมของว่างที่อาจจะทานให้อิ่มแทนอาหารเลยก็ได้ข้าวต้มของล้านนาแต่ โบราณนั้นมักจะห่อเป็นชิ้นเล็กๆไม่นิยมห่อชิ้นใหญ่แล้วตัดเหมือนกับในปัจจุบัน มักจะเรียกกันว่า “ข้าวหนมข้าวต้ม”

การผลิต
-ขนมข้าวต้มมักจะมีส่วนผสมหลักๆอยู่สองอย่างคือ ไส้กล้วยและไส้ถั่ว โดยมากมักจะใช้ถั่วลิสง
แต่ในระยะหลังๆมีข้าวต้มไส้ถั่วหลากหลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นถั่วดำ ถั่วจอน เป็นต้น

-กระบวนการผลิต หลังจากนำใบตองไปตากแดดและทำความสะอาดเรียบร้อยแล้ว ให้นำใบตองมาฉีกเป็นแผ่น ความกว้างประมาณครึ่งฝ่ามือนำตอกไปแช่น้ำเพื่อให้อ่อนตัว แช่ข้าวเหนียวทิ้งไว้ประมาณ ๑-๒ ชั่วโมงแล้วซาวน้ำให้สะอาด

-นำถั่วลิสงแช่น้ำทิ้งไว้ประมาณ ๓-๔ ชั่วโมง ผ่ากล้วยน้ำว้าออกเป็นสี่ส่วนตามแนวยาว
-เมื่อถึงขั้นตอนการห่อขนม ให้ตักข้าวเหนียวใส่ใบตองด้านล่างที่มีสีอ่อนกว่านั้นประมาณ ๑-๒ ช้อนโต๊ะ เกลี่ยให้ข้าวอยู่ในแนวยาว ถ้าจะใส่ไส้กล้วยก็นำกล้วยน้ำว้าที่ผ่าไว้มาวางบนข้าว ถ้าจะใส่ถั่วลิสง ก็นำถั่วลิสงมาคลุกกับข้าวให้ทั่วแล้วตักใส่ใบตอง จากนั้นพับใบตอง ด้านข้างด้านใดด้านหนึ่งแล้วพับอีกด้านให้พอดีกับห่อขนมแล้วพับใบตองด้านหัวท้ายลงมาจะได้ห่อข้าวต้มชิ้นเล็กๆ ความยาวประมาณครึ่งฝ่ามือ วางห่อขนมที่ห่อแล้วนั้นไว้ โดยอาจจะใช้จานหรือกาละมัง ที่มีความหนักวางทับ เพื่อไม่ให้ใบตองที่ห่อคลายตัว เมื่อห่อข้าวต้มชิ้นเล็กๆได้ประมาณหกชิ้น ให้ฉีกใบตองที่มีความกว้างเท่ากับความยาวของชิ้นขนมมาหนึ่งชิ้น นำห่อข้าวต้มทั้งหกชิ้นนั้นมารวมกัน แล้วใช้ใบตองพันรวบเข้าด้วยกัน ใช้ตอกสองเส้นมัดห่อข้าวต้มทั้งหมด เพื่อไม่ ให้หลุดจากกัน แล้วนำไปเรียงในหม้อจนเต็ม ใส่น้ำสะอาดลงไปจนท่วมห่อข้าวต้ม หาของหนักทับข้าวต้มไว้ ปิดฝาหม้อแล้วนำไปต้มจนสุก

ชาวล้านนามีความเชื่อว่า เมื่อต้มข้าวต้มจะต้องทำ “ชู้ข้าวหนม” คือ ห่อใบตองเปล่าๆเป็นรูปร่างเหมือนห่อขนมใส่เข้าไปหม้อด้วย จะทำให้ขนมที่ต้มนั้นสุกทั่วถึงกัน เมื่อจะทานก็แกะข้าวต้มออกมาจากใบตอง โรยมะพร้าวขูดฝอย และน้ำตาล ก็จะได้ของว่างที่อิ่มอร่อยข้าวต้มสามเหลี่ยมข้าวต้มสามเหลี่ยมนั้น อาจจะ เรียกอีกอย่างว่า “ข้าวต้มเขาควาย” หรือ “ข้าวต้มหัวหงอก” เพราะมีรูป ร่างสามเหลี่ยมและเวลาทานจะ โรยมะพร้าวขูดฝอยเหมือนกับคนที่มีผมหงอก ส่วนผสมต่างๆ ของข้าวต้มสามเหลี่ยมนั้นก็เหมือนกับข้าวต้มไส้ถั่ว แต่ข้าวต้มสามเหลี่ยมนั้นมักจะใส่ถั่วลิสงเสียส่วนใหญ่

ข้าวต้มหัวหงอกเป็นขนมที่นิยมรับประทานในเวลาว่างชาวล้านนาจะนิยมทำข้าวต้มหัวหงอกในงานบุญและงานรื่นเริงต่างๆ

ภูมิปัญญาท้องถิ่น
นายสายฝน ก้อสละ หมู่ ๖ บ้านบอน ตำบลแม่จริม อำเภอแม่จริม จังหวัดน่าน