วัดเวินไชยมงคล

๑.ที่ตั้ง

วัดเวินไชยมงคลหมู่๑๒ บ้านผาสุขตำบลดอนตาล อำเภอดอนตาล จังหวัดมุกดาหาร

๒. พิกัดภูมิศาสตร์

วัดเวินไชยมงคลอยู่บริเวณพิกัดแผนที่มาตราส่วน1:50,000 พิมพ์ครั้งที่1-RTSDล าดับชุดL7018ระวาง 5941Iที่48Q 0491154/1805727หรือประมาณ รุ้ง16 องศา 19 ลิปดา 57.33 ฟิลิปดา เหนือ ประมาณ แวง 104 องศา 55 ลิปดา 01.83 ฟิลิปดา ตะวันออก

๓.เส้นทางเข้าถึง

ออกเดินทางจากอำาเภอดอนตาลไปทางจังหวัดมุกดาหารตามทางหลวงหมายเลข 2034 (ดอนตาล-มุกดาหาร) ประมาณ 1.5 กิโลเมตร เลี้ยวขวาตามป้ายเข้าวัดเวินไชยมงคลตามถนนสายรอง ประมาณ 1 กิโลเมตร จะถึงวัดเวินไชยมงคล

๔.สภาพทั่วไปของแหล่ง

วัดเวินไชยมงคล ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้มีพื้นที่ประมาณาโขง 45 ไร่ ลักษณะเป็นเนินลาดลอนลูกคลื่น

ในพื้นที่มีเสนาสนะที่สำคัญ ได้แก่ เจดีย์ ศาลาอเนกประสงค์ หมู่กุฏิสงฆ์ สระน้ำ ศาลาท่าน้ำ ใบเสมา
พื้นที่ส่วนใหญ่มีต้นไม้ขึ้นรกครึ้ม หน้าดินค่อนข้างตื้น มีโขดหินโผล่เป็นลานหินในบางพื้นที่

๕.วัตถุหลักฐานที่พบ

๕.๑ชิ้นส่วนภาชนะดินเผาเนื้อดินพบกระจายอยู่บริเวณทิศตะวันออกเฉียงใต้ของพื้นที่วัด

เนื้อค่อนข้างหยาบ

๕.๒ตะกรันโลหะพบกระจายอยู่ร่วมกับชิ้นส่วนภาชนะดินเผาทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของพื้นที่วัด

๕.๓เสมาหินทรายพบจำนวน 12 ใบ โดย 11 ใบ ปักอยู่ภายในเขตกำแพงแก้วสองฝากข้างทิศตะวันออก-ตะวันตก ของเจดีย์ ส่วนอีก 1 ใบปักอยู่ด้านทิศใต้นอกกำแพงแก้วเจดีย์ เสมาทั้ง 12 ใบ สร้างขึ้น จากหินทรายสีแดงมีขนาดไม่เท่ากัน ที่สำคัญทุกใบสลักเป็นเส้นนูนตรงกึ่งกลางใบ รูปแบบคล้ายหลักเสไม้หรือ เจดีย์ไม้ในสถาปัตยกรรมแบบอีสาน คล้ายคลึงกับเสมาอีสานที่พบได้ในจังหวัดอำนาจเจริญ ยโสธ และอุบลราชธานี ส่วนเสมาขนาดใหญ่ที่ปักอยู่นอกกำแพงแก้วของเจดีย์ที่มีขนาดใหญ่และสูงที่สุด มีลายสลักกฃีบ เป็นบัวบริเวณส่วนล่าง ลักษณะกลีบบัวคล้ายกับที่พระธาตุพนมเจดีย์ซึ่งสลักจากอิฐ

๕.๔หลักหินทรายจำนวน ๒ หลัก โดยหลักแรกอยู่ภายในเขตกำแพงแก้วเจดีย์สร้างจากหินทรายสีแดงทรงแท่งสี่เหลี่ยมส่วนปลายโค้งมน หลักที่ 2 อยู่นอกเขตกำแพงแก้วด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นหลัก หินทรายสีแดงทรงแท่งแปดเหลี่ยมโค้งเข้าหาส่วนปลายและตัดตรง

๕.๕แท่งครกหินทรายจำนวน ๑ แท่ง อยู่นอกกำแพงแก้วด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ ลักษณะเป็นแท่งหินทรายสีแดงทรงแปดเหลี่ยม ตรงกลางเจาะเป็นหลุมลงไปคล้ายหลุมครกหิน

๕.๖หลุมครกบนโขดหินพบบริเวณริมตลิ่งแม่น้ำโขงบนโขดหิน มีการเจาะโขดหินเป็นหลุมคล้ายหลุมครกหิน จำนวน ๑ หลุม

๕.๗ เจดีย์วัดเวินไชยมงคล เป็นเจดีย์ประธานของวัดตรงกับประตูทางเข้า รูปแบบเจดีย์เป็นทรงสี่เหลี่ยมซ้อนชั้น ส่วนฐานทรงสี่เหลี่ยมทำรูปนาคประดับทั้ง ๔ มุมและ ๔ ด้าน ถังขึ้นไปเป็นเรือนธาตุชั้นที่ ๑ ทรงสี่เหลี่ยม ทุกด้านทำเป็นช่องจาระนำประดับซุ้มเรือนแก้ว แต่ไม่มีพระพุทธรูปหรือภาพปูนปั้นประดับ ภายในซุ้ม ที่มุมทำเสาประดับลายประคำในกรอบเส้นขนาน ส่วนขอบมุมทำลายกลีบบัวประดับ ถัดขึ้นไปเป็นเรือนธาตุชั้นที่ ๒ ทรงสี่เหลี่ยม ทุกด้านทำเป็นช่องจาระนำประดับซุ้มเรือนแก้ว ภายในช่องจาระนำประดับพระพุทธรูปปูนปั้นประทับยืนทำปางต่างๆ ข้างซุ้มเรือนแก้วประดับปั้นรูปต้นไม้ กินรและกินนรี ที่มุมทำเสาประดับไม่ตกแต่งลวดลาย ส่วนยอดเจดีย์ทำทรงบัวเหลี่ยมสอบโค้งแหลม กึ่งกลางประดับลายปูนปั้นรูปกลับบัวและลายใบไม้ ในอดีตส่วนยอดเจดีย์น่าจะประดับด้วยฉัตรซ้อนลดชั้นกันขึ้นไป ปัจจุบันชำรุด และสภาพโดยรวมของเจดีย์ค่อนข้างชำรุด

ด้านทิศเหนือของเจดีย์มีรูปเหมือนปูนปั้นอดีตเจ้าอาวาสวัดเงินไชยมงคล โดยรอบเจดีย์ประธานมีเจดีย์รายบรรจุอัฐิธาตุทรงสี่เหลี่ยม จำนวน ๖ องค์

๕.๘ แท่นฐานหินทราย ลักษณะเป็นแท่นหินทรายสีแดงทรงสี่เหลี่ยม ตรงกลางเจาะเป็นช่องสี่เหลี่ยม สำหรับเสียมส่วนเดือยของรูปเคารพหรือวัตถุในลักฒณะคล้ายกัน

๕.๙ หอพระ อยู่ทิศตะวันตกของวัดริมตลิ่งแม่น้ำโขง ประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้นประทับนั่งปางมารวิชัย พุทธศิลป์แบบอีสานพื้นถิ่น

๕.๑๐ แงหินทรงกระบอก ลักษณะเป็นแท่งหินทรงกระบอกกลมส่วนปลายโค้งมน คล้ายศิวลึงค์ธรรมชาติ แต่ไม่ถูกต้องตามหลักประติมานวิทยา สภาพแตกหักออกไปด้านหนึ่ง

๖. วิเคราะห์และสรุป

วัดเวินชัยมงคล เป็นโบราณสถานสำคัญอีกแห่งหนึ่งในอำเภอดอนตาล จากหลักฐานที่พบสามารถแบ่งแยกออกได้หลายสมัย ดังนี้

๖.๑ สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย โดยเห็นได้จากการพบชิ้นส่วนภาชนะดินเผาเนื้อดินและตะกรันโลหะในพื้นที่ ซึ่งเชื่อว่าหากมีการขุดค้นทางโบราณคดีอย่างเป็นระบบน่าจะได้พบข้อมูลที่สำคัญเพิ่มขึ้น

๖.๒ สมัยประวัติศาสตร์ แบ่งออกได้เป็น ๒ ช่วงเวลา คือ (๑) สมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร์ ได้แก่ หลักหินทราย เสมาหินทราย ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญที่พบได้ในช่วงสมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร์ในอีสาน (๒) สมัยประวัติศาสตร์สมัยล้านช้าง-ปัจจุบัน ได้แก่ เจดีย์วัดเวินไชยมงคล เจดีย์ทราย และหอพระ ซึ่งมีลักษณะสถาปัตยกรรมและศิลปกรรมแบบอีสานพื้นถิ่น

๗. วัน/เดือน/ปี ที่สำรวจ

สำรวจเมื่อวันที่ ๔ ธันวาคม ๒๕๕๕

๘. คณะสำรวจ

๘.๑ นายวสันต์ เทพสุริยานนท์ นักโบราณคดีชำนาญการ

๘.๒ นางสาวสุกัญญา เบาเนิด นักโบราณคดีชำนาญการ

๙. ที่มาของข้อมูล

๙.๑ สัมภาษณ์ นายนคร อินพรหมมา อายุ ๕๘ ปี ผู้ใหญ่บ้านหมู่ ๑๒ บ้านผาสุก ตำบลดอนตาล

๙.๒ สำนักศิลปากรที่ ๙ จังหวัดอุบลราชธานี