ถ้ำฤๅษีเขางู ตั้งอยู่ในบ้านเขางู ตำบลเกาะพลับพลา อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี จากราชบุรี ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 3087 (ราชบุรี สวนผึ้ง) ระยะทางประมาณ 6 กิโลเมตร เลี้ยวขวา เมื่อถึงแยกเขางูระยะทางประมาณ 300 เมตร แหล่งโบราณคดีจะอยู่ทางซ้ายมือบนเทือกเขางู ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของจังหวัดราชบุรีห่างจากเมืองโบราณบ้านคูบัว ซึ่งเป็นศูนย์กลางของเมืองสมัยทวารวดี ประมาณ 14 กิโลเมตร แหล่งโบราณคดีบนเทือกเขางูเป็นศาสนสถานที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธศาสนา ตั้งอยู่ในถ้ำมีอายุอยู่ในช่วงสมัยทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 11-13) ศาสนสถานในถ้ำบนเทือกเขางูนี้ พระภิกษุจะใช้เป็นที่พักนักจำพรรษาปฏิบัติธรรม และแสวงหาความวิเวกในที่ที่ห่างไกลออกมาจากชุมชนเมือง ประกอบไปด้วยถ้ำที่สำคัญจำนวน 4 แห่ง ได้แก่ ถ้ำฤๅษี ถ้ำจีน ถ้ำจาม และถ้ำฝาโถ ความสำคัญของถ้ำบนเทือกเขางูนี้ ยังคงมีการใช้งานสืบเนื่องมาจนถึงสมัยกรุงศรีอยุธยา

ถ้ำฤๅษี ตั้งอยู่บริเวณเชิงเขาทางด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ มีขนาดกว้างประมาณ 8 เมตร ยาว 10 เมตร ส่วนกลางของถ้ำมีพระพุทธรูปขนาดใหญ่จำหลักบนหน้าผา เป็นพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาท สูง 2.50 เมตร พระหัตถ์ขวาแสดงปางวิตรรกะ หรือปางแสดงธรรมเทศนา พระหัตถ์ซ้าย วางบนพระเพลาซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากศิลปะอินเดีย สมัยหลังคุปตะ (พุทธศตวรรษที่ 11-13) ลักษณะพระพักตร์แบน พระขนงสลักเป็นเส้นนูนโค้งต่อกันเป็นรูปปีกกา พระเนตรโปน พระนาสิกแบน พระโอษฐ์หนา และขมวดพระเกศาใหญ่ มีรัศมีเป็นรูปดอกบัวตูม ระหว่างข้อพระบาทมีจารึกอักษร ปัลละ ภาษา สันสกฤต 12 ตัว 1 บรรทัดเป็นรูปแบบอักษรที่นิยมใช้แบบอินเดียตอนใต้ ประมาณพุทธศตวรรษที่ 11-12 อ่านว่า “บุญกรมชระ ศรีสมาธิคุ “แปลว่า พระศรีสมาธิคุปตะเป็นผู้บริสุทธิ์ด้วยการทำบุญ ลักษณะของพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาท คล้ายกับพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาทในถ้ำอชันตา ประเทศอินเดียและบริเวณผนังถ้ำฤาษีทางด้านตะวันตกพบภาพจำหลักบนผนังถ้ำ เป็นรูปพระพุทธรูปประทับยืน แสดงปางประทานอภัย สมัยทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 11-13 ) อีกหนึ่งองค์บริเวณ โดยรอบพระเศียรพระพุทธรูปมีร่องรอยสีแดงติดอยู่ สันนิษฐานว่าแต่เดิมคงจะมีการทาสีที่องค์ พระพุทธรูปด้วย นอกจากนั้นภายในถ้ำยังพบ พระพุทธรูปหินทรายแดงประทับนั่ง แสดงปาง สมาธิและปางมารวิชัย ศิลปะสมัยกรุงศรีอยุธยาอีก หลายองค์ประดิษฐานอยู่ด้วย