“เจดีย์ศิลา”เป็นสถูปหกเหลี่ยมทำจากหินแกรนิต ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ใกล้กับวิหารธรรมศาลา เป็นสถูปลักษณะสถาปัตยกรรมไทย ความสูง ๕.๐๐ เมตร ฐานสถูปเป็นรูปหกเหลี่ยม ความกว้างของฐานราว ๑.๐๘ เมตร ฐานนี้ทำด้วยหินแกรนิตรองรับอยู่สามชั้น ความหนาชั้นละ ๐.๑๐ เมตร ส่วนที่กลางองค์สถูป (ตรงหน้ากระดาน) แกะสลักเป็นลวดลายดอกไม้จีน เรียกอีกชื่อว่า“เจดีย์หิน”และเนื่องจาก บริเวณรอบสถูปหกเหลี่ยมนี้มีต้นหว้าซึ่งปลูกล้อมไว้หกต้น ผู้คนจึงมักเรียกเจดีย์นี้อีกชื่อหนึ่งว่า“เจดีย์หกหว้า”

ประวัติการสร้าง

สร้างเมื่อ พ.ศ.๒๔๐๑ โดยเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อยกลาง) เจ้าเมืองนครศรีธรรมราช ช่วงสมัยรัชกาลที่ ๓-๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้สั่งทำเจดีย์หินแกรนิตสำเร็จรูปมาจากประเทศจีน ดังปรากฏหลักฐานในหนังสือ“ชีวิวัฒน์”พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช คราวเสด็จตรวจราชการหัวเมืองปักษ์ใต้ พ.ศ. ๒๔๒๗ และได้แวะนมัสการพระบรมธาตุเจดีย์ที่วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร ครั้งนั้นทรงบันทึกรายละเอียดของสิ่งปลูกสร้างในวัด มีความตอนหนึ่งว่า“...มุมวิหารตะวันออกเฉียงใต้ มีพระเจดีย์เจ้าพระยานคร (เฒ่า) สั่งมาแต่เมืองจีนมาตั้งไว้ เป็นพระเจดีย์ศิลาบรรจุพระบรมธาตุ รูปเป็นทำนองจีน”บันทึกฉบับนี้จึงเป็นรายละเอียดว่าด้วยประวัติของ เจดีย์ศิลา ที่ชัดเจนมากที่สุดเท่าที่สืบค้นได้

ความสำคัญและคุณค่า

“เจดีย์ศิลา” หรือ “เจดีย์หกหว้า” เป็นเจดีย์ขนาดเล็กที่มีลักษณะโดดเด่นอีกองค์หนึ่ง ซึ่งสะท้อนความสำคัญและคุณค่าแก่วัดพระมหาธาตุฯ ในแง่ต่อไปนี้

๑. เป็นเจดีย์อนุสรณ์สถานแด่พระมหากษัตริย์ผู้ทรงมีคุณูปการแก่วัดพระมหาธาตุ วรมหาวิหาร (คือสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช) ที่ได้ทรงบูรณปฏิสังขรณ์วิหารบางหลังในวัด เมื่อครั้งเสด็จพระราชดำเนินมาทรงปราบชุมนุมเจ้านคร (หนู) เมื่อ พ.ศ. ๒๓๑๒

๒. เป็นเจดีย์ที่สร้างตามแบบพุทธศิลป์ฝ่ายมหายาน ที่นำมาประดิษฐานและประดับไว้ในวัดพระมหาธาตุ วรมหาวิหาร เพื่อสมโภชบูชาสมเด็จพระบรมศาสดาพุทธเจ้า อิฐแต่ละแผ่น หินแต่ละก้อน และหว้าแต่ละต้นที่นำมาประกอบกันเข้าจนเป็นเจดีย์ศิลาที่งามตระหง่าน มีประวัติศาสตร์บอกเล่าที่ท้าทายความเปลี่ยนแปลงของยุคสมัย เป็นเครื่องหมายแทนความกตัญญู ความเชื่อ และความศรัทธาที่ผูกพันอยู่กับสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ความคิดและฝีมือที่ทุ่มเทเพื่อสร้างพระเจดีย์ศิลาเป็นสิ่งที่เกิดที่มาจากส่วนลึกของจิตใจ และยังคงงามจรัสไม่แปรเปลี่ยนตามกาลเวลา