ประเพณีเหยา

ความสำคัญ

การเหยาเป็นพิธีกรรมความเชื่อในการนับถือผี เป็นการเสี่ยงทายเมื่อคนในครอบครัวมีการเจ็บป่วย เชื่อว่าเป็นการกระทำของผี หรือ ผิดผี จึงต้องทำพิธีเหยาเพื่อ "แก้ผี" ว่าที่ผู้ที่เจ็บป่วยนี้ผิดผีด้วยสาเหตุใด ผีต้องการอะไรจะได้ปฏิบัติตาม เชื่อว่าเมื่อมีทำการแก้ผีแล้ว อาการเจ็บป่วยก็จะหายตามปกติ

พิธีกรรม

การประกอบพิธีเหยาจะกระทำโดย "หมอเหยา" โดยหมอเหยาจะทำพิธีเซ่นผี ติดต่อสื่อสารกับผี โดยการร้องรำประกอบดนตรีประเภทแคน คำร้องนั้นเชื่อว่าเป็นคำบอดของผีที่จะถ่ายทอดเชื่อมโยงถึงผู้ป่วยที่มาเข้า ทรงหมอเหยา ได้แก่ ผีหัวนา ผีปู่ย่าตายาย ผีไท้ ผีบรรพบุรุษ แล้วแต่คนเลี้ยงผีจะบอกไว้ คนคุมหรือคนเลี้ยงผี เรียกว่า "แม่เมือง" ในปีหนึ่ง ๆลูกเมือง(หมอเหยา) จะต้องทำการคารวะแม่เมือง 1 ครั้ง เรียกว่า "พิธีเลี้ยงผีของหมอเหยา"

สาระ

การทำพิธีเหยานั้นเกิดจากความเชื่อของประชาชนในร่างทรงว่าสามารถบำบัดรักษา โรคภัยไข้เจ็บ ทำนายทายทัก และให้คำปรึกษาแนะนำทิศทางที่เป็นผลดีต่อประชาชนผู้มารับการรักษา ช่วยให้ประชาชนที่มารับการรักษาเกิดความมั่นคงและเป็นสุขทั้งทางกายและทางใจ และในทางตรงกันข้ามถ้าร่างทรงมีการทำนายทายทัก เพื่อบำบัดรักษาโรคภัยไข้เจ็บไปในทิศทางที่ไม่เป็นผลดีต่อประชาชนผู้มารับ บริการ ก็จะทำให้ประชาชนผู้มารับการรักษาเกิดความทุกข์กายและทุกข์ใจได้ ความเชื่อเกี่ยวกับพิธีเหยานี้เกิดจากความกลัวและความต้องการซึ่งแบ่งเป็น 2 ประการคือ ประการแรกคือความกลัวทางกาย เช่น กลัวอุบัติเหตุ กลัวภัยพิบัติ กลัวความยากจน กลัวความเจ็บไข้ได้ป่วย ส่วนความกลัวทางใจ เช่นกลัวความทุกข์ยาก กลัวความผิดหวัง กลัวขาดที่พึ่ง กลัวผี กลัวศัตรู และกลัวในสิ่งที่ไม่รู้ ประการที่สอง คือ ความต้องการทางกาย เช่น ต้องการความร่ำรวย โชคลาภ ต้องการตำแหน่งหน้าที่การงานที่สูง ต้องการแต่งงานกับคนที่รัก ส่วนความต้องการทางใจ เช่น ต้องการความมั่นคงปลอดภัย ต้องการให้เป็นที่ยอมรับในสังคม ต้องการได้รับเกียรติยศชื่อเสียงและการยกย่องจากผู้อื่น ตลอดจนความสุขความเจริญ

ประเภทของการประกอบพิธีกรรมเหยา

1. การเหยาเพื่อคุมผีออก เนื่องจากผู้ป่วยมีความเชื่อว่าการเจ็บป่วยที่เกิดขึ้นนั้น เกิดจากการกระทำของผีหรือวิญญาณทำให้เกิดการเจ็บป่วย ซึ่งจะต้องมีการเสี่ยงทายจากหมอเหยาทำพิธีคุมผีออกจากการร่ายรำของหมอเหยาประกอบกับดนตรีที่ใช้แคนเป็นเครื่องดนตรี

2. เหยาเพื่อให้ขวัญและกำลังใจ เหยาต่ออายุ เหยาเพื่อชีวิต เหยาแก้บน เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ชีวิต ครอบครัวญาติพี่น้อง วงศ์ตระกูล ในช่วงเทศกาลงานสำคัญ ๆ ของหมู่บ้านชุมชน หรือฤดูกาลทำการเกษตรกรรมเพื่อให้ได้ผลผลิตมีความอุดมสมบูรณ์ตามที่คาดหวัง

3. เหยาเพื่อเลี้ยงผี เพื่อเลี้ยงขอบคุณผีบรรพบุรุษในรอบปี ซึ่งพิธีการเหยาแบบนี้จะกระทำเพียงปีละครั้งเท่านั้นในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนมิถุนายนเท่านั้น เพื่อขอขมาและสักการะผีที่ช่วยปกป้องคุ้มครองชุมชนให้ปกติสุขไม่มีเรื่องอันใดที่ทำให้เกิดภัยพิบัติหรืออันตรายแก่ผู้คนในชุมชนผู้ไทย

4. การเหยาในงานบุญประจำปี ส่วนมากกระทำพิธีกรรมในงานบุญผะเหวตเท่านั้น โดยมีการเหยาปีละครั้งเท่านั้นกระทำติดต่อกันทุก ๆ ปี ครบ ๓ ปี แล้วจะเว้นช่วงของการประกอบพิธีเหยาในงานบุญประจำปีนี้ ๑ ปี แล้วจึงกลับมาทำพิธีกรรมอีกครั้งเวียนแบบนี้ไปเรื่อย ๆ

ข้อปฏิบัติ ข้อห้าม และช่วงเวลาในการประกอบพิธีการเหยา

พิธีเหยานั้นจะไม่กระทำในวันพระขึ้น ๘ ค่ำ ขึ้น ๑๕ ค่ำและแรม ๘ ค่ำ และแรม ๑๕ ค่ำ จะประกอบพิธีการเหยาเฉพาะเวลาพลบค่ำหรือเวลาเย็นเป็นต้นไปไม่นิยมกระทำพิธีในช่วงบ่ายเพราะชาวผู้ไทยมีความเชื่อว่าช่วงเวลาบ่ายเป็นเวลาในการเคลื่อนศพไปป่าช้า ไม่มีความเป็นสิริมงคล สถานที่ในการประกอบพิธีการเหยาคนป่วยจะใช้บ้านของผู้ป่วยในการทำพิธีเหยาหรือถ้าเป็นการประกอบพิธีเหยาประจำปีของชุมชนจะใช้สถานที่เป็นศูนย์กลางชุมชน