ธาตุพระยาขัติยะวงษา (เหลา ณ ร้อยเอ็ด)

ที่ตั้งตั้งอยู่ ณ วัดสระทอง บริเวณหน้าศาลาพระสังกัจจายน์ อำเภอเมืองร้อยเอ็ด

ประวัติความเป็นมาพระยาขัติยวงษา(เหลา ณ ร้อยเอ็ด)เป็นตำแหน่งเจ้าเมืองคนสุดท้าย ระหว่าง ๑๔ เมษายน พ.ศ. ๒๔๔๖-๒๔๕๒ บ้านของพระยาขัติยะวงษา (เหลา ณ ร้อยเอ็ด) ตั้งอยู่บริเวณคุ้มหินกอง ปัจจุบันบริเวณที่ตั้งโรงเรียนอนุบาลไพโรจน์ ทิศตะวันออกวัดสระทอง พระยาขัติยวงษา(เหลา ณ ร้อยเอ็ด)ถึงแก่กรรมปีใดนั้น ไม่ทราบได้ แต่ที่ธาตุได้ก่อสร้างเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๗ ลูกหลานเหลนของพระยาขัติยะวงษา(เหลา)ได้เป็นญาติเกี่ยวดองกับเจ้าเมืองมหาสารคามคือพระเจริญราชเดช (กวด) พระเจริญราช(อึ่ง) ท่านเป็นสามัญชน มีความดีความชอบ จนได้รับแต่งตั้งให้เป็นพระยาขัติยะวงษาเจ้าเมืองร้อยเอ็ดคนสุดท้าย

ลักษณะและขนาดลักษณะเป็นธาตุก่อด้วยอิฐถือปูน ฐานทรงสี่เหลี่ยม กว้างประมาณ ๒ เมตร สูงถึงตัวธาตุประมาณ ๑.๓๐ เมตร องค์ทรงสี่เหลี่ยมสูงประมาณ ๑.๓๐ เมตร ยอดสูงประมาณ ๑ เมตร

ลวดลายจารึก

ด้านทิศตะวันตก เขียนข้อความว่า

พ.ศ. ๒๔๗๗ ธาตุ พระยาขัติยะวงษา ณ ร้อยเอ็ด เหนือข้อความเป็นรูป ราหูอมจันทร์

ด้านทิศตะวันออก เป็นลายปูนปั้น มีนกจับอยู่ด้านบน ๑ คู่

ด้านทิศเหนือ เป็นพฤกษาเกี่ยวพันกัน มีนก ๒ ตัว อยู่บน นกฮูกอยู่ตรงกลางและนกอื่นๆ อีก ๒ ตัว

ทิศใต้ ภาพนูนต่ำเป็นปูนปั้นรูปสิงห์ ๑ คู่ หันหน้าเข้าหากัน อยู่ใต้ซุ้มดอกไม้

ที่น่าสังเกตคือธาตุพระยาขัติยะวงษาได้มีการนำเอาอัฐิของคนอื่น อาจเป็นลูกหลานหรือญาติใกล้ชิดของเจ้าเมืองเช่น ทิศใต้ มีป้ายหินอ่อนบอกไว้ “ขุนสารกิจคำนวณ”

ทิศเหนือ “นางทองพูน เสาวคนธ์”

ทิศตะวันออก “น.พ.เปลื้อง เสาวคนธ์”

น่าจะเป็นการนำมาบรรจุไว้ภายหลัง