พระบรมรูปทรงม้า ณ พระลานหน้าพระที่นั่งอนันตสมาคม เป็นพระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่5สร้างขึ้นในขณะที่พระองค์ยังดำรงพระชนม์ ซึ่งถือเป็นอนุสาวรีย์เพียงแห่งเดียวที่สร้างในขณะที่บุคคลนั้นยังมีชีวิตอยู่ อีกทั้งพระองค์ยังได้เสด็จพระราชดำเนินเป็นประธานเปิดพระบรมรูปด้วยพระองค์เองอีกด้วย

การสร้าง“พระบรมรูปทรงม้า”นั้น สืบเนื่องมาจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงคิดแผนผังสนามขนาดใหญ่เพื่อเชื่อมถนนราชดำเนินกับพระที่นั่งอนันตสมาคม และเพื่อใช้ใน“พระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก”โดยประชาชนชาวไทยได้ร่วมกันบริจาคทรัพย์ทูลเกล้าฯถวายเป็นเงินเฉลิมพระขวัญ รวมทั้งสิ้นประมาณ1ล้าน2แสนบาท โดยได้สร้างแล้วเสร็จพร้อมกราบบังคมทูลถวายฯ เมื่อวันที่11พฤศจิกายน พ.ศ.2451ใช้งบประมาณ2แสนบาท ส่วนเงินที่เหลืออีกประมาณ1ล้านบาทพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่6โปรดให้นำไปใช้ก่อตั้ง จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ลักษณะองค์พระบรมรูปทรงม้านั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จไปทำการตกลงและเลือกชนิดโลหะด้วยพระองค์เอง อีกทั้งยังทรงเสด็จไปประทับเป็นแบบให้นายช่างปั้นหุ่น ขณะเสด็จประทับอยู่ที่กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส ซึ่งพระรูปมีขนาดเท่าพระองค์จริง เสด็จประทับอยู่บนหลังม้าพระที่นั่ง พระบรมรูปฯ หล่อด้วยโลหะทองบรอนซ์ วางบนแท่นศิลาอ่อน สูง ๖ เมตร กว้าง ๒ เมตร ยาว ๕ เมตร ห่างจากฐานของแท่นออกมา มีโซ่ขึงล้อมรอบกว้าง ๙ เมตร ยาว ๑๑ เมตร ตรงฐานด้านขวามีอักษรฝรั่งเศสจารึกชื่อช่างปั้นและช่างหล่อด้านซ้ายเป็นชื่อบริษัทที่ทำการหล่อพระบรมรูปทรงม้า ส่วนแท่นศิลาอ่อนด้านหน้า มีแผ่นโลหะจารึกอักษรไทย ติดประดับแสดงพระบรมราชประวัติและพระเกียรติคุณ ลงท้ายด้วยคำถวายพระพร

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่ พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีวันนักขัตฤกษ์สำหรับให้ประชาชนถวายบังคมพระบรมรูปทรงม้าเป็นครั้งแรก เมื่อวันที่17พฤศจิกายน พ.ศ.2455ต่อมาจึงเปลี่ยนวันถวายบังคมเป็นวันที่23ตุลาคม ซึ่งเป็นวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว