ผาแดง - นางไอ่ เป็นวรรณกรรมพื้นบ้านของอำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี เนื้อเรื่องกล่าวถึงความรักและความแค้นที่ก่อให้เกิดการสู้รบกันจนบ้านเมืองถล่มจมลงกลายเป็นหนองน้ำใหญ่ชื่อว่าหนองหาน ตำนานนี้ยังกล่าวถึงที่มาของประเพณีบุญบั้งไฟของชาวอีสานด้วยเช่นกัน นางไอ่คำธิดาพระยาขอบมีความงามล้ำเลิศ แม้จะเป็นที่หมายปองของเจ้าครองนครทั้งหลาย แต่นางรักท้าวผาแดงเจ้าเมืองผาโพงเพียงคนเดียว ท้าวพังคีโอรสของสุทโธนาค ผู้ครองเมืองบาดาลก็หลงรักนาง ทั้งนี้เพราะชาติก่อนท้าวพังคีเคยทอดทิ้งนางไอ่ นางจึงอธิษฐานว่าชาติหน้าขออย่าได้เป็นสามีภรรยากันอีกและให้สามีนอนตายบนกิ่งไม้ เมื่อพระยาขอมจัดแข่งขันบั้งไฟบูชาพญาแถน ประกาศว่าถ้าบั้งไฟของใครขึ้นสูงที่สุดจะได้ครองคู่กับนางไอ่ โดยกำหนดให้แข่งขันในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 บั้งไฟของพระยาฟ้าแดดและพระยาเชียงเหียนชนะ แต่ทั้งสองเป็นอาจึงยกเลิก ทุกฝ่ายกลับเมืองของตนไป ท้าวพังคีแปลงเป็นกระรอกเผือกกลับมาหานางไอ่ นางอยากได้กระรอกจึงให้นายพรานตามจับ ท้าวพังคีถูกยิงรู้ตัวว่าต้องตายงสั่งบริวารไปแจ้งให้บิดาทราบ และอธิษฐานขอให้เนื้อของตนมีมากพอเลี้ยงคนทั้งเมือง สุทโธนาคบิดาท้าวพังคีโกรธมากจึงตามล้างแค้นผู้ที่กินเนื้อลูกชายตน และถล่มบ้านเมืองพระยาขอม ท้าวผาแดงพานางไอ่หนีไป แต่นางไอ่ได้กินเนื้อกระรอกด้วยจึงถูกพญานาคใช้หางฟาดตกจากหลังม้าจมหายไปในดิน พญานาคไม่ฆ่าท้าวผาแดงเพราะไม่ได้กินเนื้อกระรอก แต่ท้าวผาแดงตรอมใจตายไปพร้อมกับความอาฆาตเป็นผีนำกองทัพไปสู้รบ เนื่องจากพญานาคแก่ชรามากแล้วไม่อยากทำกรรมอีก จึงขอให้ท้าวเวสสุวัณช่วยยุติความขัดแย้ง บ้านเมืองที่ถูกถล่มจมลงไปกลายเป็นหนองหาน ผู้คนที่ไม่ได้กินเนื้อกระรอกปลอดภัย บริเวณนั้นจึงเป็นเกาะต่างๆ กลางหนองหาน เพราะรอดจากการทำลายของพญานาค