ข้าวต้มพันปี หรือข้าวต้มมัดหนึ่งในขนมไทย เป็นขนมที่มีประโยชน์ และมีคุณค่าทางอาหาร สามารถหาวัตถุดิบในการทำได้ง่ายในท้องถิ่น นอกจากนี้ยังเป็นขนมที่นำข้าวซึ่งเป็นอาหารหลักของคนไทยนำมาประยุกต์ ปรุงแต่งเป็นขนมหวาน จึงถือได้ว่า “ข้าวต้มพันปี หรือข้าวต้มมัด” เป็นหนึ่งในภูมิปัญญาท้องถิ่นของบรรพบุรุษไทย

ในประเพณีไทยนั้น ข้าวต้มพันปี หรือข้าวต้มมัด จัดเป็นขนมยอดนิยมที่มักทำไว้กินเป็นของว่างหรือเอาไปร่วมงานบุญ เช่น งานแต่ง งานอุปสมบท งานบุญผะเหวด งานบายศรีสู่ขวัญ

นอกจากนี้เรามักจัดข้าวต้มมัดไปถวายพระในงานบุญวันออกพรรษา หรืองานตักบาตร เทโว เหตุที่คนไทยนิยมนำข้าวต้มมัดไปถวายพระนั้น มีเรื่องเล่ากันว่า เกิดจากชาวเมืองในสมัยพระพุทธกาลที่ไปคอยรับเสด็จองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้านำไปทำบุญตักบาตรเพราะเห็นว่าเป็นของสะดวกและรับประทานง่าย บ้างก็ว่าการนำข้าวต้มมัดมาใส่บาตรทำบุญจนเกิดขึ้นเป็นธรรมเนียมนั้น มีจุดประสงค์เพื่อให้พระภิกษุสงฆ์ใช้เป็นเสบียงในการเดินทางไปเผยแผ่พระธรรมคำสอน ส่วนคนไทยที่นิยมทำข้าวต้มลูกโยนไปใส่บาตรนั้น เล่ากันว่าเกิดจากชาวบ้านในสมัยพระพุทธกาลที่ไปเบียดเสียดต้องการจะตักบาตรองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าแต่เข้าไปไม่ถึงพระองค์จึงต้องใช้วิธีโยนข้าวต้มมัดนี้แทน

การทำข้าวต้มมัดนั้น ไม่ได้ยุ่งยากอย่างที่หลายคนคิด เพียงแต่รู้เคล็ดลับในการทำเท่านั้น เริ่มตั้งแต่การเลือกใบตอง ใบตองที่ห่อข้าวต้มมัด จะต้องเป็นใบอ่อนๆและช่วงใบสั้นๆ ใบตองที่ตัดมาจากต้นยังไม่สามารถนำมาห่อได้ ต้องทิ้งค้างคืนไว้ ๑ คืน หรือตากแดดไว้เพื่อให้ใบตองนิ่ม เพื่อที่เมื่อนำมาห่อแล้วใบตองจะได้ไม่แตก ส่วนการวางใบตองสำหรับห่อนั้นให้วางตามขวาง โดยฉีกใบตองกว้าง ๗-๘ นิ้ว นำมาวางซ้อนกันโดยสลับหัวท้าย และที่สำคัญต้องทำความสะอาดใบตองให้สะอาด

ส่วนกล้วยที่นำมาทำข้าวต้มมัดนั้น ควรเป็นกล้วยสวนที่งอมจัด เพื่อให้เวลาต้มแล้วไส้ของข้าวต้มมัดจะได้สีแดงสวย เพียงเท่านี้เราก็จะได้ข้าวต้มมัดที่แสนอร่อยและมีประโยชน์ไว้รับประทานแทนขนมกรุบกรอบที่ไร้ประโยชน์ ที่สำคัญยังเป็นการสร้างกิจกรรมในครอบครัวได้อีกทางหนึ่งด้วย

“ข้าวต้มพันปี หรือข้าวต้มมัด” ไม่ใช่เพียงขนมที่ใช้รับประทานเท่านั้น หากแต่ข้าวต้มมัดยังแฝงไปด้วยคุณค่าทางวัฒนธรรมไว้ด้วยอย่างเต็มเปี่ยม คงจะเป็นการดีไม่น้อย หากทุกคนในสังคมช่วยกันอนุรักษ์ และให้ความสำคัญกับขนมไทย สมกับที่บรรพบุรุษของเราได้คิดค้น และพยายามทำขึ้นมา เพื่อให้ขนมไทย อยู่คู่คนไทยและประเทศไทย ไม่เลือนหายไปตามกาลเวลา

วัตถุดิบข้าวต้มพันปี หรือข้าวต้มมัด

๑. ข้าวเหนียว

๒. กะทิ

๓. เกลือ

๔. น้ำตาลทราย

๕. ถั่วดำ

๖. กล้วยน้ำว้าสุก

๗. ตอกทำจากไม้ไผ่

๘. ใบตองที่ตากแดด

อุปกรณ์ที่ใช้

วิธีทำข้าวต้มพันปี หรือข้าวต้มมัด

๑. นำถั่วดำ ไปต้ม

๒. นำข้าวเหนียว กะทิ เกลือ น้ำตาลทราย ถั่วที่ต้มแล้ว คลุกเคล้าส่วนผสมให้เข้ากัน

๓. ผ่ากล้วยเป็นสี่ส่วนเตรียมไว้ นำใบตองใบเล็กวางบนใบใหญ่ (หันด้านนวลชนกัน) ตักข้าววางลงไป เกลี่ยให้ข้าวกระจายออกและวางกล้วยลงไป 1 ชิ้น ตักข้าวลงไปอีก ห่อใบตองให้มิดชิด ทำแบบเดิมอีกชิ้นหนึ่ง

๔. นำข้าวที่ห่อแล้วทั้งสองชิ้นประกบเข้าหากัน มัดให้แน่นด้วยตอก นำไปต้มในหม้อด้วยไฟแรง ๑๕ นาที แล้วเติมน้ำเปล่าลงไปให้พอดีกับข้าวต้มพันปี แล้วต้มต่อไปอีก ๑๕ นาที หลังจากนั้นพักไว้ให้เย็น