การใช้เครื่องบูชา สักการะผู้เขียน อาณัฐชัย ชุ่มเชื้อ นักวิชาการวัฒนธรรมปฏิบัติการ

การสักการะ เป็นการบูชาและเป็นเครื่องบูชาอย่างหนึ่ง จึงนิยมเรียกต่อกันว่า สักการบูชา และเครื่องสักการบูชา สักการะ เป็นการแสดงออกถึงความเคารพนับถืออย่างสูงต่อบุคคลหรือสิ่งที่ควรเคารพนับถือ เป็นการกระทำที่ชอบ และสิ่งที่เรียกว่าเครื่องสักการะนั้นนิยมจัดแต่งอย่างดี พร้อมบริบูรณ์ ตามแต่จะหาสิ่งของอันควรแก่การนำมาบูชา โดยมากมักใช้ ธูป เทียน ดอกไม้ และข้าวตอก เนื่องจากเป็นวัสดุที่หาง่าย มีกลิ่นหอม โดย สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายไว้ว่า

เหตุแห่งการใช้สิ่งของทั้ง 4 อย่างมาบูชานี้ มีความตามตำราพราหมณ์ในมัชฌิมประเทศแต่โบราณ แต่มีข้อประหลาดน่าพิศวงอยู่อย่างหนึ่ง ที่เครื่องบูชาประเทศอื่น วัสดุที่ใช้เป็นเครื่องบูชาดูเป็นทำนองเดียวกันกับไทยทั้งนั้น คือ

๑. สิ่งซึ่งให้แสงสว่าง ใช้เทียนบ้าง ตะเกียงบ้าง โคมบ้าง อย่าง ๑

๒. สิ่งที่เผาให้เกิดควันดับโสโครก ใช้ธูปบ้าง เนื้อไม้บ้าง กำยานบ้าง อย่าง ๑

๓. สิ่งซึ่งให้เกิดประทินกลิ่นหอม ใช้ดอกไม้และเข้าตอกเป็นต้น อย่าง ๑ (สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ, ๒๔๗๓: ๒)

การใช้เครื่องบูชา อันประกอบด้วย ดอกไม้ ข้าวตอก ธูป และเทียน จึงเป็นเครื่องหมายแห่งการขจัดสิ่งเศร้าหมอง เพื่อให้ทิพยสภาวะหรือบุคคลที่อยู่เหนือสถานะของบุคคลผู้บูชาได้ทราบและพึงพอใจต่อการบูชานั้น เพื่อที่จะปักเป่าสภาวะเศร้าหมอง ขุ่นมัว ให้บำราบไป

การใช้เครื่องบูชาของไทย เครื่องบูชาของไทยสืบทอดมาตามแต่ละยุคสมัย ซึ่งล้วนแล้วแต่ได้รับอิทธิพลจากราชสำนักแทบทั้งสิ้น ด้วยเครื่องบูชาเป็นของเฉพาะหายากทั้งวัสดุที่นำมารองรับเครื่องบูชา เช่น ทองคำ เครื่องกะไหล่ หรือเครื่องแก้ว เป็นต้น และของที่นำมาบูชาเองที่เป็นของหายาก ต้องมีขั้นตอนในการประดิษฐ์ ในปัจจุบันการใช้เครื่องบูชาในพิธีกรรมต่างๆง่ายขึ้น ด้วยเพราะมีวัสดุและการจัดหาที่สะดวก ทำให้ได้รับความนิยมอย่างมาก

การใช้เครื่องบูชาที่นิยมในปัจจุบัน ได้แก่ เครื่องบูชาหน้าโต๊ะหมู่บูชาทั่วไป ที่ประกอบด้วย เชิงเทียน ๑ คู่ กระถางธูป ๑ กระถาง เครื่องทองน้อย ที่ประกอบเชิงดอกไม้ ๓ เชิง เชิงธูป ๑ เชิง เทียน ๑ เชิงตั้งรวมบนพาน และดอกไม้ธูปเทียนแพ ที่มีกระธงดอกไม้วางเหนือแพธูปเทียน โดยเฉพาะการใช้เครื่องทองน้อยและดอกไม้ธูปเทียนแพจะใช้สลับกันไม่ได้โดยเด็ดขาด