คติเรื่องการลอยกระทงตามวัฒนธรรมไทยมีความสอดคล้องต่อการบูชาพระพุทธเจ้าและสายน้ำโดยเฉพาะเรื่องรอยพระพุทธบาทดังนี้

พระพุทธบาท ทั้ง ๕ รอย ตามคติพระพุทธศาสนาที่มีมาแต่โบราณ

พระพุทธบาทคือรอยประทับพระบาทของพระโคตมพุทธเจ้า อาจเป็นรอยหนึ่งข้างหรือทั้งสองข้าง พระพุทธบาทมีสองรูปแบบ คือ เป็นรอยประทับตามธรรมชาติ เช่นพบในหินและอีกประเภทคือ พระพุทธบาทที่สร้างขึ้นมา เป็นการจำลองหรือเป็นรูปแทน อาจถือได้ว่าเป็นเจดีย์ (อุเทสิกเจดีย์ ) และเป็นรูปเคารพยุคแรกและเป็นสัญลักษณ์แทนพระองค์ของพระพุทธเจ้า เพราะเป็นการให้ เดินตามรอยบาทพระศาสดาพระพุทธบาทที่มนุษย์สร้างขึ้นเก่าแก่ที่สุด น่าจะเกิดขึ้น ที่ แคว้นคันธาระสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาท ว่าโดยตรงตามคติความเชื่อของศรีลังกา ว่า ชาวลังกามีความเชื่อว่าพระพุทธองค์ทรงประทับรอยพระพุทธบาทไว้ให้ประชาชนสักการบูชา ๕ แห่งได้แก่๑. รอยพระพุทธบาทบนเขาสุมนกูฏ๒. รอยพระพุทธบาทบนเขาสุวรรณมาลิก๓.รอยพระพุทธบาทบนเขาสุวรรณบรรพต ( ปัจจุบันเชื่อว่า เป็นพระพุทธบาทที่วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร จังหวัดสระบุรี )๔. รอยพระพุทธบาทที่เมืองโยนก๕. รอยพระพุทธบาทบนหาดริมแม่น้ำนัมมทานทีเป็นที่มาของคติการลอยกระทงเพื่อบูชารอยพระพุทธบาท รอย ที่ ๕ นั้นเองครับสำหรับรอยพระพุทธบาทที่พุทธศาสนิกชนสร้างขึ้นในยุคต่อมาก็มีหลากหลาย แต่วัตถุประสงค์สำคัญคือเพื่อเป็นพุทธานุสสติ ระลึกถึงพระปัญญาธิคุณ พระบริสุทธิคุณ พระมหากรุณาธิคุณการลอยกระทงมีความหมายดังนี้๑ : เพื่อบูชาพระเขี้ยวแก้วของพระพุทธเจ้าในนาคบาดาล เป็นการระลึกถึงพระปัญญาธิคุณ พระบริสุทธิคุณ พระมหากรุณาธิคุณ๒ : เพื่อบูชารอยพระพุทธบาทที่ชายหาดแม่น้ำนัมมทานที เพื่อให้เป็นคติสอนใจว่า ให้เดินตามรอยพระศาสดา ปฏิบัติคนในศีล สมาธิ ปัญญา๓ : ขอขมาสายน้ำ ที่มีคุณต่อมนุษย์ชาติ ให้รู้จักคุณของธรรมชาติสิ่งแวดล้อม ที่อำนวยผลให้เรามีชีวิตสุขใจขอกุศลที่ได้บำเพ็ญในครั้งนี้ จงสำเร็จแด่พุทธศาสนิกชนทุกท่าน ให้ประสพสุขอันไพบูลย์ เกิดปัญญาญาณ รู้แจ้งแทงตลอดในวิปัสสนาญาณร่ำรวยเงินทอง โชคลาภ เลิศทวี มั่งมีศรีสุข วาสนาสูงส่ง พ้นทุกข์พ้นภัย จิตใจสงบเย็นสุขภาพแข็งแรง ปราศจากความทุกข์ใดๆทั้งสิ้นเทอญ