เรือนไทยภาคเหนือเรือนในภาคเหนือ เรียกกันว่า"เฮือน"รูปแบบของเรือนไทยภาคเหนือ ได้รับอิทธิพลทางล้านนาหาก แบ่งประเภทเรือนไทยภาคเหนือ ตามลักษณะของวัสดุก่อสร้างและรูปทรง แบ่งได้ดังนี้เรือนไม้บั่วคำว่าไม้บั่วคือไม้ไผ่มักพบเห็นเรือนประเภทนี้ในท้องถิ่นชนบทส่วนที่อยู่นอกเมืองชาวนาชาวไร่จะใช้เรือนประเภทนี้กันทั่วไปเนื่องจากก่อสร้างง่ายราคาถูกเป็นเรือนชนบทที่พบเห็นตั้งแต่เป็นห้างเฝ้าทุ่งซึ่งมีประโยชน์ ใช้งานตามฤดูกาล ในภาคกลางเรียกเรือนประเภทนี้ว่าเรือนไม้ผูกนั่นเอง เรือนชนิดนี้นิยมใช้ไม้เนื้อแข็งทำเสา คาดและตอม่อ ไม้ไผ่ทุกชนิดของภาคเหนือมีคุณสมบัติพิเศษ คือ เนื้อแกร่งคงทน และมีขนาดใหญ่กว่าไม้ไผ่ภาคอื่น ๆ ส่วนหลังคา ตง พื้นใช้ไม้ไผ่ฝาเป็นฝาไม้ไผ่ฝาส่วนมากขัดด้วยแตะ แต่แตะเป็นฟากสับนำมาขัดเป็นลายหยาบ ๆ ทั้งทางตั้งและทางนอน หรือใช้ไม้ซางสานเป็นลวดลาย เรียก"ฝาลายอำ"ถ้าต้องการความอบอุ่นก็จะใช้ตับคาหรือตับตองตึงกรุเป็นฝาส่วนเครื่องมุงหลังคาใช้"คาหรือตองตึง"เรียกมุงคามุงตองตึงมุงแฝกหรือใบตองตึง (ใบพลอง) การมุงคาหรือมุงตองตึงต้องสัมพันธ์กับฝาด้วย ถ้าฝาเป็นคาหลังคาก็ต้องมุงคา เช่นเดียวกับฝาเป็นตองตึง หลังคาก็ต้องมุงด้วยตองตึง นิยมใช้ตอก และหวายเป็นตัวยึดส่วนต่าง ๆ ของเรือนเข้าด้วยกันตามวิธีผูกมัด เป็นเรือนขนาดเล็กและถือว่าเป็นเรือนแบบดั้งเดิม เพราะวิธีการก่อสร้างเป็นระบบวิธีเก่าแก่ที่สุดอย่างหนึ่งใบตองตึงนั้นหาได้ง่ายทางภาคเหนือนิยมมุงหลังคา และมีการประกอบเป็นตับใบตองตึง ซึ่งทำเป็นสำเร็จรูปอุตสาหกรรมในครัวเรือนเรือนไม้จริง •เรือนกาแลเป็นเรือนไทยที่คนทั่วไปเห็นแล้วชื่นชมในความเป็นประณีตศิลป์ทางสถาปัตยกรรมของภาคเหนือเรือนกาแลจะเป็นเรือนที่อยู่อาศัยของ คหบดี หรือเจ้านาย เป็นเรือนที่แสดงถึงเอกลักษณ์ของบ้านพักอาศัยแบบล้านนาอย่างชัดเจน ชื่อเรือนกาแล มาจากนิยมสร้างไม้กาแลแกะสลักไว้บนสุดของหน้าจั่ว ด้วยลวดลายและความอ่อนช้อย ของฝีมือช่างนี้เองที่กลายเป็นเสน่ห ์ ของเรือนกาแลมาทุคยุคทุกสมัย •เรือนสมัยกลางเป็นเรือนไม้จริงซึ่งมีวัฒนาการมาจากเรือนกาแลวิวัฒนาการของเรือนไทยล้านนาที่พัฒนามาจากเรือนกาแลมีหลากหลายรูปแบบ และชาวบ้านเรียกเรือนเหล่านี้ว่า"เฮือนสมัยก๋าง"หรือเรือนสมัยกลางซึ่งเรือนที่มีความโดดเด่น คือเรือนทรงสะละไนหรือเรือนประเภทประดับลายฉลุไม้ เป็นเรือนที่เกิดจากการผสมผสานวัฒนธรรมแบบดั้งเดิม และวัฒนธรรมที่ชาวล้านนาได้รับมาจากภายนอกลักษณะจะแปรเปลี่ยนไปตามสมัยนิยมโดยนำวิธีการตกแต่งลายฉลุไม้มาตกแต่งทรงจั่วหลังคาและเชิงชายประเภทเรือนภาคเหนือแบบดั้งเดิม โคลงโบราณเรื่องท้าวฮุ่งท้ายเจือง กล่าวถึงสภาพชุมชนเมืองในอดีตของขุนเจือง แบ่งเรือนพักอาศัยตามชนชั้นทางสังคม เป็น เรือนพักอาศัยของชนชั้นระดับเจ้า หรือกษัตริย์ เรียกโฮงฮาชหรือโรงราชและ หอ สำหรับหอที่ช่อฟ้าปิดทองทั้งหลัง เรียกหอคำเรือนพักอาศัยของชาวบ้าน แบ่งตามชนิดของวัสดุปลูกสร้างเป็น ๒ ประเภท คือ เรือนไม้จริงและเรือนไม้บั่วหรือเรือนไม้ผูกกับเรือนไม้สับในภาคกลาง คนโบราณเรียกเรือนไม้จริงว่า"เรือนสุบขื่อสุบแป"เรียกเรือนไม้บั่วว่า"เรือนมัดขื่อมัดแป"คำว่า ไม้บั่ว หมายถึงไม้ไผ่ คำว่า สุบขื่อสุบแป หมายถึงการสวมแปด้วยการบากไม้ยึดขื่อและแปและโครงสร้างเรือนส่วนต่าง ๆ ประกอบไว้ด้วยกันอย่างมั่นคงส่วนมัดขื่อมัดแป คือ การยืดองค์ประกอบต่าง ๆ ของเรือนไว้ด้วยการผูกมัดบ้านที่สมบูรณ์คติทางเหนือถือว่าถ้าเป็นบ้านที่สมบูรณ์แล้วจะต้องประกอบไปด้วยบ่อน้ำ ครกกระเดื่อง ยุ้งข้าว(หรือที่เรียกว่าหลองข้าว) และครัวไฟเรือนพักอาศัยในภาคเหนือ มักกั้นด้วยรั้วไม้ไผ่โปร่ง ๆ บางบ้านใช้รั้ว ต้นไม้บอกเขตเช่น ใช้ต้นชา เป็นต้น การแบ่งส่วนใช้สอยในบ้าน ไม่ว่าจะเป็นเรือนประเภทใด จะต้องมีส่วนประกอบสำคัญ ๆ อาทิ บันไดและเสาแหล่งหมาตัวบันไดจะหลบเข้าอยู่ใต้ชายคา เสาแหล่งหมา จะเป้นเสายาวตั้งลอยรับน้ำหนักโครงสร้างหลังคาเติ๋นพื้นที่ใช้งานอเนกประสงค์ เป็นเนื้อที่กึ่งเปิดโล่งร้านน้ำหรือฮ้านน้ำถ้าเป็นเรือนใหญ่มีชานโล่ง ร้านน้ำ จะอยู่มุมใกล้ทางบันได หรืออยู่ใกล้ครัวห้องนอนมีขนาดใหญ่กว่าพื้นที่ใช้งานอื่นฝาล้มออกมีแผ่นไม้กั้นกลางเรียกว่าไม้แป้นต้องซึ่งจะช่วยลดความสั่นไหวของพื้นห้องนอน ไม่รบกวนผู้ที่กำลังพักผ่อนอยู่ระเบียงทางเดินและชานเรือน ส่วนใหญ่มักเปิดโล่งตามแนวยาวขวางกับจั่วเรือนซึ่งเรือนทางเหนือ ถือเอาจั่วเรือนเป็นด้านสำคัญห้องครัวอาจอยู่สุดทางเดิน แยกเป็นห้องเล็ก ส่วนที่จะตั้งเตาไฟจะยกขึ้นมาเป็นแท่นไม้อัดดินแน่นมานพ ชื่นภักดิ์นักวิชาการวัฒนธรรมชำนาญการ อ้างอิง ; เรือนไทยภาคเหนือ., (ระบบออนไลน์) http://culturelib.in.th., ๒๕๕๔.