เม่า มะเม่า หรือ หมากเม่า เป็นไม้ผลท้องถิ่นของภาคตะวันออเฉียง เป็นสรรพคุณทางยาจากภูมิปัญญาท้องถิ่น การบริโภคผลมะเม่าสุกในปริมาณที่พอเหมาะจะมีสรรพคุณเป็นยาระบาย นอกจากนี้ผลมะเม่าสุกยังช่วยบำรุงสายตาได้ดีอีกด้วย เมื่อมีอาการฟกช้ำดำเขียวใช้ใบมะเม่าไปอังไฟแล้วมาประคบจะรักษาได้ดี ใบเม่าสดตำบอกรักษาแผลฝี เม่าทั้ง ๕ ถือเป็นยาอายุวัฒนะทำให้สุขภาพแข็งแรงเพิ่มภูมิต้านทานโรค ปัจจุบันสามารถจะพบเห็นต้นมะเม่าได้ในจังหวัดสกลนครและจังหวัดใกล้เคียงโดยเฉพาะพื้นที่ติดเทือกเขาภูพาน อันได้แก่ จังหวัดสกลนคร อุดรธานี และกาฬสินธุ์

น้ำเม่าสด โดยทั่วไปมีขั้นตอนการผลิตดังนี้

1. ผลเม่า

2. คัดเลือกผลตามสีผล

3. ล้างทำความสะอาด

4. คั้นน้ำและกรองน้ำเม่าสด

5. น้ำเม่าแท้ 100 %

6. ฆ่าเชื้อที่อูณหภูมิ 85 องศาเซลเซียส 15 นาที

7. บรรจุขวดที่ผ่านการฆ่าเชื้อแล้ว

ทั้งนี้ได้มีการผลิตน้ำหมากเม่ากันอย่างแพร่หลาย แต่ละแห่งก็จะมีเทคนิค กระบวนการผลิตที่แตกต่างกันออกไป เช่น เม่าไอ่คำ เป็นต้น

น้ำหมากเม่าไอ่คำ มีขั้นตอนการผลิตดังนี้

วัตถุดิบและส่วนประกอบ

1. ผลเม่าสด(ผลที่สุกแล้ว )

2. น้ำตาล

3. น้ำ

4. เกลือไอโอดีน

ขั้นตอนการผลิต

1. นำผลเม่ามาล้างน้ำให้สะอาด โดยคัดเอาผลที่สุกแล้ว(สีดำ)นำมาล้างน้ำให้สะอาด

2. นำผลเม่าที่ล้างน้ำสะอาดมาบดให้แตกพอ ประมาณ นำเม่าที่บดมาเติมน้ำ 30 ลิตรต้ม

อุณหภูมิ 70องศาเซนเซียล นาน 30 นาที กรองด้วยผ้าขาวบาง 3-4 เที่ยว

3. เติมน้ำตาลทรายให้หวานได้ 13 บริค โดยใช้เครื่องวัดความหวาน และวัดกรดด่าง ได้ระหว่าง 4.5-5 เติมเกลือไอโอดีนแล้วนำไปต้มในอุณหภูมิ 100 องศาเซนเซียล

นาน 10 นาที

4. นำไปบรรจุขวดในขณะที่น้ำเม่ากำลังร้อนอยู่ (ให้ใช้ขวดแก้วในการบรรจุ) พร้อมปิดฝาให้แน่ ขวดที่ใช้จะต้องนำไปนึ่งฆ่าเชื้อก่อนนำมาบรรจุขวด

เทคนิค/เคล็ดลับในการผลิต

การต้มน้ำเม่าควรใช้ความร้อนอุณหภูมิที่ไม่ร้อนมากจนเกินไป คือไม่ให้เดือดแรง เพราะจะทำให้น้ำเม่าไม่มีกลิ่นหอม และขวดที่ใช้จะต้องเป็นขวดแก้ว เนื่องจากสามารถฆ่าเชื้อได้ทั้งก่อนบรรจุ และบรรจุน้ำเม่าในขณะที่ร้อนทำให้น้ำเม่าไม่เสียง่ายเก็บได้เป็นเวลาถึง 1 ปี โดยไม่ใส่วัตถุกันเสีย