การเลี้ยงผีปู่ ย่าการเลี้ยงผีปู่ ย่า ตา ยาย สมัยบ้านเมืองยังไม่เจริญรุ่งเรือง

คนโบราณมักอยู่กันเป็นขกู๋น(ตระกูลเดียวกัน) ถ้าหากว่าผู้ที่เป็นคนมาตั้งบ้านอยู่เป็นคนแรกแล้วก็มาแพร่ขยายหมู่ญาติตระกูลให้กว้างขวางขึ้น ถ้าหากคนนี้ล้มตายจากไปไม่ว่านานแค่ไหนหลายชั่วคนแล้วก็ตาม ท่านเหล่านี้ได้ทำประโยชน์ไว้ให้ลูกหลานที่เกิดมาภายหลังมักจะได้รับบอกเล่าสืบต่อกันมานั้นเป็นตระกูลของพวกญาติเราคือพี่น้องกันและยังมีหอที่บ้านนั้นเป็น ผี ปู่ ย่า และถือว่าผู้ตายไปแล้วยังมีวิญญาณและที่ได้ไปเกิดเป็นเทวบุตร เทวดาไปแล้วก็มีที่เหลือหลงเป็นคนวิสัย กลายเป็นสัมภเวสี คอยรับส่วนบุญอยู่ก็มี คนโบราณยังจดจำเรื่องนี้อยู่ในจิตใจว่า ท่านเหล่านี้ยังมีบุญคุณแก่ตนมาก่อน เมื่อคิดได้เช่นนั้นก็จึงได้ทำที่สักการะบูชา

จึงพากันทำที่อยู่อาศัยให้ ปู่ ย่ามีเสื่อ หมอน น้ำต้น (คนโท) ขันหมาก กระโถน แจกันดอกไม้ ธูป เทียน ไว้บูชา การสร้างตูบ ผีปู่ย่านั้นนิยมสร้างกันตามที่ต้นตระกูล เรียกว่า (เรือนแก้ว) หรือเรียกว่าเก้าผี สร้างเป็นตูบใหญ่บ้างเล็กบ้าง บางตระกูลทำใหญ่โตเพราะญาติมากเวลาเลี้ยงจะมากันหลาย การทำเช่นนี้ก็เป็นจารีตประเพณีอันหนึ่งของคนโบราณ การทำบุญทำทานหาญาติชาวพุทธเราก็ทำกันอยู่เสมอ แต่ถ้าถึงประเพณีเลี้ยง ผี ปู่ ย่า มาถึงก็ทำกันอีกแต่ดูทุกวันนี้จะมีน้อยลงเพราะสภาพของโลกบ้านเมืองเปลี่ยนแปลงไปสิ่งที่นับถือกันดึกดำบรรพ์ก็ละทิ้งไปเพราะไม่มีใครสนใจ ก็หายไปบ้างมีอยู่บ้าง ส่วนมากอำเภอ ตำบล รอบนอกยังมีผี ปู่ ย่า กันอยู่ผีปู่แสะย่าแสะเดิมเป็นผีที่ดูแลรักษาเมืองเชียงใหม่ แต่ต่อมาผีปู่แสะย่าแสะและลูกหลานดูแลเฉพาะในเขตนอกเมือง

ประโยชน์ของการเลี้ยงผีปู่ ย่า ตา ยาย
๑. เป็นที่พึ่งทางใจ เพราะตามธรรมเนียมแล้วคนทางเหนือชอบนับถือยกย่องญาติผู้ใหญ่มากในเมื่อญาติผู้ใหญ่ล่วงลับไปแล้ว ก็สร้างศาลเอาไว้เป็นตัวแทน เมื่อตนประสบปัญหาก็ไปกราบไหว้ บอกกล่าวให้ช่วยเหลือ
๒. เป็นการรวมญาติที่อยู่ห่างไกลกันได้มาพบปะซักถามสารทุกข์สุขดิบต่อกัน
๓.เป็นการแนะนำผู้ที่มาเป็นเขตให้รู้จักญาติพี่น้องของ ความจริงคนโบราณท่านถือกันก็ไม่มีการเสียหาย

จะถือว่างมงายก็จริงอยู่ แต่ถ้าถือกันจริงจังอย่างถูกต้อง ก็มีผลดีอยู่ไม่น้อยทีเดียว โดยเฉพาะคนหนุ่มสาวสมัยโบราณ พ่อแม่ต้องกำชับกำชาอย่าให้ผิดผีและเที่ยวไปไหนคนเดียวไม่ได้ หนุ่มสาวจะจับมือถือแขนกันไม่ได้ ถ้าจับต้องผิดผี ถ้ามีใครเห็นจะถูกปรับไหม ให้เลี้ยงผี ถ้าเลี้ยงเหล้าเลี้ยงไก้ดี นี้เลี้ยงหมูเป็นตัวผู้ชายใดทำเช่นนี้ก็จะถูกนินทาเอาว่าเป็นคนไม่ดีผู้หญิงก็เสียหายเป็นคนไม่มีค่า จากคำบอกเล่าของอาจารย์ประภาส คำภิโร ซึ่งท่านเป็นมัคนายกวัดแท่นคำ หมู่ที่ ๑ ตำบลบ้านหลวง อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ขณะนี้เป็นข้าราชการครูบำนาญอดีตเคยบวชเรียนอยู่ที่วัดพระธาตุศรีจอมทองวรวิหาร เป็นบุตรของ แม่ตอง มาใจ ( ซึ่งท่านเป็นร่างทรงของพญาอังครัฎฐะ (เจ้าหลวง) เล่ามาว่า ต้นตระกูลของคน ของบ้านหลวงจอมทองได้สืบเชื้อสายมาจากลัวะ ๘ ตระกูลซึ่งเจ้าเมืองเชียงใหม่ในอดีตมอบหมายให้ดูแลรักษาพระบรมธาตุเจ้าศรีจอมทองโดยยกเว้นไม่เก็บภาษีหรือเกณฑ์ไปศึกสงครามตลอดจนถึงงานโยธาต่างๆในเมืองเชียงใหม่สมัยนั้น จากหลักฐานตำนานพระบรมธาตุเจ้าจอมทอง กล่าวว่าต้นตระกูลใหญ่ ๘ ตระกูลเหล่านี้ได้แก่ ๑.แสนใจบาล ๒.แสนสุรินทร์ ๓.แสนคำลาว ๔. อินต๊ะยศ๕.แสนสามก๋อง ๖.อินทรเทพ ๗.นามเทพ ๘.คำเวโล(คำภิโล)

ต่อมาบรรดาลูกหลาน ได้สร้างหอผีปู่ย่า หรือ พ่อหม่อน แม่หม่อน ของแต่ละตระกูลไว้ มีผู้สืบตระกูลเฮือนเก๊า(เรือนต้นตระกูล)เป็นผู้ไหว้ผีปู่ย่าสืบต่อๆกันมา

หลังจากเลี้ยงเจ้าพ่อหลวง(พญาอังคะรัฎฐะ) เดือน ๙ แรม ๖ ค่ำแล้ว จึงจะมีการเลี้ยงผีปู่ย่าทั้งหลายโดยลูกหลานตระกูลนั้นๆร่วมกันจัดพิธีขึ้นผีปู่ย่าจึงเป็นที่รวมจิตใจของลูกหลานทำให้มีความรักความสามัคคีผูกพันตลอดมาพอถึงวันปีใหม่เมือง(วันสงกรานต์)ลูกหลานจะมาดำหัวคนเฒ่า