นกหัสดีลิงค์

คำว่า นกหัสดีลิงค์ นี้ เป็นชื่อนกใหญ่ชนิดหนึ่งในเทวนิยายว่า อาศัยอยู่ในป่าหิมพานต์
รูปตัวส่วนใหญ่เป็นนก เว้นแต่จงอยปากเป็นงวงอย่างงวงช้าง
ชื่อ นกหัสดีลิงค์ไม่ค่อยปรากฎในเทวนิยาย คนส่วนมากทราบเรื่องนกขนาดใหญ่ในนิยายก็มี
เช่น หงส์ พญาครุฑ นกหัสดิน สำหรับนกหัสดิน รูปร้างเป็นนกทั้งตัว ใหญ่โต
ขนาดโฉบเฉี่ยวเอาช้างในป่าไปกินเป็นอาหารได้ ไม่เกี่ยวโดยตรงกับนกหัสดีลิงค์

นกที่มีจงอยปากเป็นงวงช้างนี้ ปรากฏในภาษาบาลีว่า หัตดีลิงค์สกุโณ
(หัตดี คือ ช้าง ลิงค์ แปลว่า เพศ สกุโณ แปลว่า นก) ในภาษาสันสกฤต คือ หัสดินลิงคะ
แปลอย่างเดียวกัน ไทยเลือกใช้คำว่า หัสดีลิงค์ แปลกที่คำนี้ไม่มีในปทานุกรม
กรมตำรากระทรวงธรรมการ พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๗๐ ไม่มีในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน
พ.ศ. ๒๔๙๓ และ พ.ศ. ๒๕๒๕ ค้นคว้าต่อไปพบในอักขราภิธานศรันท์
ของหมอปรัดเล พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๑๖ หน้า ๓๒๘ และพบในปทานุกรม
บาลีไทย-อังกฤษ-สันสกฤต ของกรมพระจันทบุรีนฤนาถ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๕๑๓ หน้า ๘๖๗
หรือแม้ในบาลีสยามอภิธานของนาคะประทีป เรียบเรียงไว้ พ.ศ. ๒๔๖๕ ก็มีปรากฏคำนี้อยู่
แสดงว่าคนไทยเรารู้จักคำนี้มานาน

นกหัสดีลิงค์ เป็นชื่อเต็ม ๆ ของนกประเภทนี้ แต่ในล้านนานั้นเรียกเพียงสั้น ๆ ว่า “นกหัส”
ส่วนชื่ออื่นที่ปรากฏก็มีชื่อเรียกเป็นภาษาบาลีว่า
“หตฺถิลิงฺคสกุโณ” ซึ่งเมื่อแปลออกมามีความหมายว่า นกมีเพศเหมือนช้าง
เรื่องราวของนกหัสดีลิงค์นี่ไม่ปรากฏชัดเจนเฉพาะเรื่องแต่พอจะประมวลได้จาก
นิทานชาดกบ้าง ตำราสัตว์ป่าหิมพานต์บ้างเมื่อสรุปจะได้ความสังเขปว่า
นกหัสดีลิงค์นี้เป็นสัตว์ชนิดหนึ่ง ลำตัวเป็นนก มีปีก
มีหางอย่างนกแต่มีหัวเป็นช้างมีลำตัวที่ใหญ่อีกทั้งมีกำลังเทียบเท่าช้าง ๕ เชือกมารวมกัน
นกหัสดีลิงค์ที่ว่านี้นั้นน่าจะถือกำเนิดในอินเดียก่อนแล้วจึงแพร่เข้ามาในดินแดนล้านนา

เอกสารของล้านนากล่าวถึงนกหัสดีลิงค์หลายครั้ง ในตำนานจามเทวีกล่าวว่า
พระฤาษีสัชชนาไลยใช้ให้นกหัสดีลิงค์ไปเอาเปลือกหอยสังข์ใหญ่ในทะเลมา
เพื่อใช้เป็นรูปทรงสร้างเมืองหริภุญชัย
ไม่ปรากฏหลักฐานว่าขนาดของนกหัสดีลิงค์นั้นใหญ่โตเท่าใด
ในเชิงศิลปกรรมแล้วได้พบว่ามีการสร้างนกหัสดีลิงค์หลายแห่ง
เช่น บนเสาตุงกระด้างในวัดพระธาตุลำปางหลวง
นกหัสดีลิงค์เท่าที่รู้จักกันแพร่หลายในล้านนามักจะเกี่ยวกับพิธีงานศพของ
พระสงฆ์ที่มีพรรษามาก
โดยจะทำเป็นปราสาทศพรูปนกหัสดีลิงค์เพราะมีความเชื่อกันว่านกหัสดีลิงค์
สามารถนำดวงวิญญาณของผู้ตายไปสู่สวรรค์ได้

อ้างอิง สัตว์เทพนิยายล้านนา