ความเชื่อในต้านานพญานาคของถ้้าใหญ่ที่เล่าขานสืบต่อกันมา ชาวบ้านห้วยลาด อำเภอน้้าหนาว จึง ได้จัดให้มีงานบุญหลวงบุญบั้งไฟเพื่อบูชาพญานาค (พระยาแถน) ในเดือน ๘ ของทุก ๆ ปี เพื่อขอให้ฟ้าฝนตก ต้องตามฤดูกาล ท้าไร่ท้านาให้ได้ผลอุดมสมบูรณ์ อีกทั้ง ยังมีการจัดงานเลี้ยงปี "เจ้าพ่อถ้้าใหญ่" ในเดือน ๖ เพื่อขอให้เจ้าพ่อได้คุ้มครองปกปักรักษาให้ปลอดภัยและอยู่เย็นเป็นสุข ซึ่งเจ้าพ่อถ้้าใหญ่นั้น ชาวบ้านก็นับถือ กันว่าคืพญานาคแห่งถ้้าใหญ่น้้าหนาวนั่นเอง

สำหรับตำนานเล่าขานถ้ำใหญ่น้ำหนาวหรือถ้ำน้ำริน ถ้ำแห่งนี้มีตำนานเกี่ยวกับพญานาคเล่าขานสืบต่อกันมาว่า ครั้งอดีตกาลก่อนที่จะมีบ้านห้วยลาด บริเวณนี้มีหมู่บ้านเก่าแก่อยู่หมู่บ้านหนึ่ง ชาวบ้านหมู่บ้านนี้ มีความศรัทธายิ่งในพระพุทธศาสนา สมัยนั้นมีความเชื่อกันว่าบริเวณถ้ำใหญ่มีทางเดินที่สามารถเข้าสู่เมืองบาดาลได้ ทุก ๆปีพญานาคและบริวารจะแปลงกายเป็นมนุษย์มาร่วมทำบุญกับชาวบ้านที่วัดบ้านธาตุ แต่มาปีหนึ่งหลังจากทำบุญเสร็จปรากฏว่า ขันทองคำของพญานาคได้หายไปใบหนึ่ง เมื่อพญานาคและบริวารไม่สามารถหาขันทองคำได้ จึงโกรธและประกาศว่า จะไม่มาทำบุญร่วมกับชาวบ้านตลอดไป พร้อมกับแปลงร่างจากมนุษย์กลายเป็นพญานาคพากันเลื้อยหายเข้าไปในถ้ำ เกิดเสียงดังกึกก้องกัปนาท และพื้นพสุธาหวั่นไหว แผ่นดินที่ตั้งของวัดบ้านธาตุและบริเวณใกล้เคียงได้ถูกดูดกลืน จนกลายเป็นตำนานของถ้ำใหญ่ที่เล่าขานสืบต่อกันมา และเกิดเป็นประเพณีท้องถิ่น บุญบั้งไฟเพื่อบูชาพญานาค มักจัดขึ้นในเดือนแปดของทุกปี เพื่อให้เจ้าพ่อปกปักรักษาและให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล