งานประเพณีบุญข้าวหลาม บ้านดงกระทงยาม เป็นขนบธรรมเนียมประเพณีหนึ่งของชาวบ้านในพื้นที่ตำบลดงกระทงยาม อำเภอศรีมหาโพธิ จังหวัดปราจีนบุรี ซึ่งส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนจากนครเวียงจันทน์ที่อพยพย้ายถิ่นฐานมายังแถบลุ่มแม่น้ำปราจีนบุรีในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ โดยชาวบ้านบางส่วนในพื้นที่ตำบลดงกระทงยาม ยังคงรักษาและสืบสานขนบธรรมเนียมประเพณีของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวน ผ่านการทำกิจกรรมประเพณีต่าง ๆ ที่เรียกกันว่า “ฮีตสิบสอง คองสิบสี่”

วัฒนธรรมประเพณี “ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่” ถือเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวน เป็นเอกลักษณ์ที่เชื่อมโยงเอาพิธีกรรมความเชื่อในเรื่องผี วิถีชีวิตทางการเกษตร เข้ากับความศรัทธาในพุทธศาสนา โดยคำว่า ฮีต มาจากคำว่า จารีต หมายถึง ความประพฤติ ธรรมเนียม ประเพณี ส่วนคำว่า สิบสอง หมายถึง จำนวนสิบสองเดือน ตามปฏิทินรอบปี คำว่า “ฮีตสิบสอง” จึงหมายถึง ขนบธรรมเนียมประเพณีที่ปฏิบัติกันในรอบสิบสองเดือนของแต่ละปี ขณะที่คำว่า คองสิบสี่ คำว่า คอง หมายถึง แนวทางหรือครรลอง ส่วนคำว่า สิบสี่ หมายถึง ข้อวัตรหรือแนวทางปฏิบัติสิบสี่ข้อ ดังนั้นคำว่า คองสิบสี่ จึงหมายถึง ข้อวัตรหรือแนวทางปฏิวัติในการดำเนินชีวิตของผู้คนในทุกระดับ

งานประเพณีบุญข้าวหลาม เป็นส่วนหนึ่งของขนบธรรมเนียมประเพณี “ฮีตสิบสอง คองสิบสี่” ของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนบ้านดงกระทงยาม โดยนิยมจัดขึ้นในช่วงเดือน 3 ของทุกปี เป็นงานประเพณีที่ชาวบ้านในพื้นที่ตำบลดงกระทงยามจะร่วมแรงร่วมใจกันทำกิจกรรมเผาข้าวหลามเพื่อนำไปทำบุญถวายแด่พระภิกษุสงฆ์ ณ วัดใหม่ดงกระทงยาม อำเภอศรีมหาโพธิ จังหวัดปราจีนบุร

ประวัติความเป็นมา

ประเพณีวัฒนธรรมไทพวน (บุญข้าวหลาม) บ้านดงกระทงยาม เป็นงานวัฒนธรรมประเพณีที่ชาวบ้านกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนในพื้นที่ตำบลดงกระทงยาม อำเภอศรีมหาโพธิ จังหวัดปราจีนบุรี รักษาและสืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน โดยเป็นประเพณีการทำบุญถวายข้าวหลามแด่พระภิกษุสงฆ์ในช่วงเดือน 3 ของทุกปี ซึ่งเป็นช่วงฤดูกาลเก็บเกี่ยวข้าว

ด้วยประวัติศาสตร์พื้นเพของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนมีทักษะความสามารถในด้านการทำการเกษตร จึงทำให้ประชาชนส่วนใหญ่ในพื้นที่ตำบลดงกระทงยามประกอบอาชีพทำนา และทำให้ ข้าว ถือเป็นพืชผลหลักทางการเกษตรของชาวบ้าน โดยในช่วงเดือน 3 ของทุกปี ซึ่งเป็นช่วงต้นฤดูกาลเก็บเกี่ยวข้าว ข้าวที่ได้รับการเก็บเกี่ยวในครั้งแรกซึ่งเรียกกันว่า “ข้าวใหม่” จะมีกลิ่นหอมน่ารับประทาน ชาวบ้านจึงนิยมนำข้าว (ข้าวเหนียว) มาเป็นส่วนผสมคลุกเคล้ากับวัตถุดิบต่าง ๆ จนกลายเป็น “ข้าวหลาม” นำมาหยอดลงในกระบอกไม้ไผ่แล้วทำการเผาจน “ข้าวหลาม” ข้างในกระบอกสุก แล้วจึงนำ “ข้าวหลาม” ไปถวายแด่พระภิกษุสงฆ์เพื่อทำบุญตามความเชื่อและความศรัทธาในพระพุทธศาสนา โดยชาวบ้านจะนิยมนำข้าวหลามไปทำบุญที่วัดในเช้าวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๓

อัตลักษณ์ของประเพณีวัฒนธรรมไทพวน (บุญข้าวหลาม)

ประเพณีวัฒนธรรมไทพวน (บุญข้าวหลาม) บ้านดงกระทงยาม เป็นประเพณีวัฒนธรรมที่สะท้อนภูมิธรรม ภูมิปัญญา เอกลักษณ์ อัตลักษณ์ และความเชื่อของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนบ้านดงกระทงยาม อย่างน้อย 3 มิติ คือ หนึ่ง สะท้อนให้เห็นถึงภูมิปัญญา เอกลักษณ์ และอัตลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนบ้านดงกระทงยามที่ผูกโยงกับทักษะทางด้านการเกษตร โดยเฉพาะการทำนาปลูกข้าว ซึ่งเป็นภูมิปัญญาทางด้านการเกษตรที่สำคัญของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวน สอง สะท้อนให้เห็นถึงภูมิปัญญาทางด้านอาหารในการนำพืชผลทางการเกษตรอย่างข้าวมาแปรรูปเป็นอาหารพื้นถิ่นอย่าง “ข้าวหลาม” และ สาม สะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อและความศรัทธาในพระพุทธศาสนาของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวน ผ่านการร่วมกันทำกิจกรรมเผาข้าวหลาม เพื่อนำไปบุญถวายแด่พระภิกษุสงฆ์ที่วัด

สำหรับกิจกรรมในประเพณีวัฒนธรรมไทพวน (บุญข้าวหลาม) บ้านดงกระทงยาม นอกจากกิจกรรมการเผาข้าวหลามแล้ว ยังมีกิจกรรมอื่น ๆ ที่แสดงออกถึงเอกลักษณ์และอัตลักษณ์ของกลุ่มชาติพันธ์ไทพวนบ้านดงกระทงยาม เช่น การประกวดเทพีข้าวหลาม การแข่งขันกินข้าวหลามการแข่งขันหุงข้าวหม้อดินเกมภาษาพวน วิถีชีวิตไทยพวน แต่งกายย้อนยุคไทยพวน และการละเล่นพื้นบ้านของลูกหลานไทยพวน